જ્યારે હિન્દુ પક્ષ વારાણસીની જ્ઞાનવાપી મસ્જિદના વઝુખાનામાં જોવા મળેલી કૃતિને શિવલિંગ હોવાનો દાવો કરે છે, જ્યારે મુસ્લિમ પક્ષ તેને વઝુખાનાનો ફુવારો કહે છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ પણ ઉઠી રહ્યો છે કે શું આ એ જ શિવલિંગ હોઈ શકે જે એક સમયે પ્રાચીન પન્નાનું શિવલિંગ કહેવાતું હતું.?
પ્રોફેસર ડૉ. વિનોદ જયસ્વાલ
બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીના પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસ, સંસ્કૃતિ અને પુરાતત્વ વિભાગના આસિસ્ટન્ટ આ વિશે કહે છે કે શૈવ આગમ ગ્રંથોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે કોઇ પણ આ મહાન પરમેશ્વર શિવની પૂજા માટી, રેતી, ગાયના લાકડા, પિત્તળ અથવા પથ્થરથી બનેલા શિવલિંગ દ્વારા કરી શકે છે. પરંતુ સૌથી શુદ્ધ શિવલિંગ સ્ફટિકનું બનેલું છે. આ પથ્થર માણસ દ્વારા કોતરવામાં આવ્યો નથી, તે કુદરત દ્વારા બનાવવામાં આવ્યો છે.
પરંતુ જ્યારે આપણે માનવ નિર્મિત પથ્થરના શિવલિંગની વાત કરીએ તો પન્ના શિવલિંગનું વિશેષ મહત્વ છે. જે પન્ના નામના અમૂલ્ય લીલા રંગના રત્નમાંથી બનાવવામાં આવ્યું છે, વારાણસીમાં સર્વેક્ષણ દરમિયાન જ્ઞાનવાપી મસ્જિદમાં મળેલું શિવલિંગ પણ પન્નાનું બનેલું હોવાનું કહેવાય છે.
જો આપણે ઐતિહાસિક તથ્યો પર નજર કરીએ તો એ જાણીતું છે કે 1585 ADમાં, અકબરના 9 રત્નોમાંથી એક, રાજા ટોડરમલે દક્ષિણ ભારતીય વિદ્વાન પં. નારાયણભટ્ટની મદદથી વિશ્વનાથ મંદિરનું નિર્માણ કરાવ્યું હતું. નારાયણ ભટ્ટ દક્ષિણ ભારતના હોવાથી અને પન્ના શિવલિંગ દક્ષિણ ભારતમાં લાંબા સમયથી પ્રચલિત હતું, તેથી સંભવ છે કે તેમણે વિશ્વનાથ મંદિરમાં જે શિવલિંગ સ્થાપિત કર્યું હતું તે પણ નીલમણિએટલે કે પન્નાનું બનેલું હોય.
ત્યાગરાજ મંદિર
ડૉ. વિનોદ જયસ્વાલે જણાવ્યું હતું કે, એવા પણ અહેવાલ છે કે દક્ષિણ ભારતના મહારાજા રાજેન્દ્ર ચોલાએ નાગપટ્ટનમ નજીક તિરુક્કુવલાઈમાં આવેલા ત્યાગરાજા સ્વામી મંદિરને પૂર્વ એશિયામાંથી એક નીલમણિનું શિવલિંગ દાનમાં આપ્યું હતું. આના પરથી પન્ના શિવલિંગનું મહત્વ પણ સ્પષ્ટ થાય છે.
આ અંગે વધુ માહિતી આપતા કાશી વિશ્વનાથ મંદિરના પૂર્વ મહંત ડો.વી.સી. તિવારીએ જણાવ્યું હતું કે જ્ઞાનવાપી મસ્જિદની નીચે જેને ભોંયરું કહેવામાં આવે છે તે વાસ્તવમાં મંદિરનું મંડપમ છે.
તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે તેમના પરિવારના નારાયણ ભટ્ટે નીલમ શિવલિંગની સ્થાપના કરી હતી. વારાણસીના DM સૌરભ ચંદ્ર શ્રીવાસ્તવે 90ના દાયકામાં જ્યારે મંડપને તાળું મારી દીધું હતું ત્યારે ત્યાં ફોટોગ્રાફી પણ કરવામાં આવી હતી અને તેઓ પોતે પણ આ ઘટનાના સાક્ષી હતા અને તેમણે એ પણ જોયું હતું કે નંદીની બરાબર સામે પન્ના શિવલિંગ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું.