- ઉત્તર પ્રદેશના રાજકારણમાં બસપાનો રાજકીય આધાર ચૂંટણી પછી સંકોચાઈ રહ્યો છે
ઉત્તર પ્રદેશના રાજકારણમાં બસપાનો રાજકીય આધાર ચૂંટણી પછી સંકોચાઈ રહ્યો છે. લોક્સભા ચૂંટણીમાં શૂન્ય થઈ ગયા બાદ પણ બસપાની મુશ્કેલીઓ ઓછી થવાના કોઈ સંકેત દેખાઈ રહ્યા નથી. ૨૦૨૪ની ચૂંટણીમાં બિજનૌર લોક્સભા સીટથી ચૂંટણી લડનારા ચૌધરી વિજેન્દ્ર સિંહે બસપા છોડી દીધા બાદ, હાજી ફઝુર રહેમાન, જે હવે સહારનપુરના લોક્સભા સાંસદ છે, ગુરુવારે હાથી પરથી નીચે ઉતર્યા અને સપાની સાઇકલ પર સવાર થઈ ગયા. આ રીતે, પશ્ર્ચિમ યુપી ક્ષેત્રમાંથી આવતા બંને દિગ્ગજ નેતાઓએ એવા સમયે બસપાને અલવિદા કહી દીધું છે જ્યારે પાર્ટી તેના સૌથી મુશ્કેલ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહી છે અને પેટાચૂંટણી દ્વારા ફરીથી ઉભરી આવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં બસપા માટે રાજકીય પડકાર દિવસેને દિવસે વધી રહ્યો છે?
બસપા તેના સૌથી મુશ્કેલ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહી છે. બીજેપી અત્યાર સુધી માયાવતીની દલિત વોટબેંકને વશ કરી રહી છે, પરંતુ આ વખતે તે સપા અને કોંગ્રેસની સાથે ઉભી જોવા મળી રહી છે. બસપાની રચના કાંશીરામે ૧૯૮૪માં કરી હતી. આ પછી દલિતો બસપાની મજબૂત વોટબેંક બની ગયા, જેના કારણે યુપીમાં માયાવતી ઘણી વખત સત્તામાં આવી. ૨૦૦૭માં પૂર્ણ બહુમતી સાથે સત્તામાં આવ્યા બાદ બસપાનો રાજકીય ગ્રાફ નીચે ઉતરવા લાગ્યો હતો અને હજુ સુધી અટક્યો નથી. ૨૦૨૪ની ચૂંટણીમાં બસપાને યુપીમાં ૯.૩૯ ટકા વોટ મળ્યા છે, જે ૧૯૮૯ની ચૂંટણીમાં મળેલા વોટ શેરની બરાબર છે. આવી સ્થિતિમાં, સ્પષ્ટ છે કે દલિત મતોનો મોટો હિસ્સો વિખેરાઈ ગયો છે, જેમાં જાટવોનો પણ સમાવેશ થાય છે.
ઉત્તર પ્રદેશમાં ઘટતો જતો આધાર અને દલિત વોટ બેંક સામેના યુદ્ધને કારણે બસપા માટે વધુ પડકારો વધી રહ્યા છે. પશ્ર્ચિમ યુપીની મોટાભાગની બેઠકો પર બસપાના ઉમેદવારોની ડિપોઝીટ પણ જપ્ત થઈ ગઈ છે. ચૌધરી વિજેન્દ્ર સિંહ, જેઓ બિજનૌર લોક્સભા સીટ પરથી લોક્સભા ચૂંટણીમાં બીએસપીના ઉમેદવાર હતા, તેમણે પશ્ર્ચિમ યુપીમાં શ્રેષ્ઠ રીતે ચૂંટણી લડી હતી. ત્રીજા સ્થાને હોવા છતાં તેઓ ૨૧૮૯૮૬ મત મેળવવામાં સફળ રહ્યા. આવી સ્થિતિમાં બસપાના તમામ પદો પરથી વિજેન્દ્ર સિંહના રાજીનામાને પાર્ટી માટે એક ઝટકો માનવામાં આવી રહ્યો છે.
તે જ સમયે, ૨૦૧૯ની ચૂંટણીમાં સહારનપુર લોક્સભા બેઠક પરથી બસપાના સાંસદ તરીકે ચૂંટાયેલા હાજી ફઝલુર રહેમાન ગુરુવારે પાર્ટી છોડીને સપામાં જોડાયા હતા. તેમણે આ ચૂંટણી લડવાથી પીછેહઠ કરી હતી. હાજી ફઝલુર રહેમાન ૨૦૧૭માં સહારનપુરની મેયરપદની ચૂંટણી બસપાની ટિકિટ પર લડ્યા હતા, પરંતુ તેઓ માત્ર થોડા મતોથી હારી ગયા હતા. આ પછી, તેઓ ૨૦૧૯ લોક્સભા ચૂંટણીમાં સાંસદ બન્યા, પરંતુ હવે પાંચ વર્ષ પછી પાર્ટી છોડી દીધી છે. હાજી ફઝલુર રહેમાન મુસ્લિમોમાં પોતાનો રાજકીય આધાર ધરાવે છે. તે ખૂબ જ સરળ સ્વભાવનો છે અને મોટા બિઝનેસમેન હોવાને કારણે તે લોકોને આથક મદદ પણ કરે છે. આ કારણે તેની પકડ સારી છે.
હાજી ફઝલુર રહેમાન અને ચૌધરી વિજેન્દ્ર સિંહ એવા સમયે બસપા છોડી ગયા છે જ્યારે બસપા પેટાચૂંટણી દ્વારા ફરી ઉભરી આવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. ચંદ્રશેખર આઝાદ નગીના લોક્સભા બેઠક પરથી સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા બાદ તેમને દલિત ચહેરા તરીકે રજૂ કરવામાં આવી રહ્યા છે. ચંદ્રશેખર પેટાચૂંટણીમાં પૂરા જોશ સાથે પોતાના ઉમેદવારો ઉતારવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે, જેના કારણે પશ્ર્ચિમ યુપીમાં બસપા માટે રાજકીય પડકાર ઉભો થયો છે.
યુપીમાં દસ વિધાનસભા બેઠકો પર પેટાચૂંટણી યોજાવાની છે, જેમાં પશ્ર્ચિમ યુપીમાં ચાર બેઠકો છે. મુઝફરનગરની મીરાપુર, મુરાદાબાદની કુંડારકી, અલીગઢની ખેર અને ગાઝિયાબાદ એવી વિધાનસભા બેઠકો છે જેના પર પેટાચૂંટણી યોજાવાની છે. મીરાપુર વિધાનસભા સીટ બિજનૌર લોક્સભા સીટ હેઠળ આવે છે જ્યાંથી ચૌધરી વિજેન્દ્ર સિંહ ચૂંટણી લડ્યા હતા. મીરાપુર સીટ પર બસપાને ૫૫ હજાર વોટ મળ્યા હતા જ્યારે ૨૦૨૨ની ચૂંટણીમાં પાર્ટીના ઉમેદવારને માત્ર ૩૦ હજાર વોટ જ મળ્યા હતા. મીરાપુર સીટ પર એક લાખથી વધુ મુસ્લિમ મતદારો છે અને ત્યારબાદ જાટ મતદારો છે. બસપા છોડનારા બે નેતાઓમાંથી એક જાટ સમુદાયનો છે અને બીજો મુસ્લિમ છે. આવી સ્થિતિમાં બસપા માટે રાજકીય પડકાર વધી ગયો છે.
લોક્સભાની ચૂંટણી જીત્યા બાદ ચંદ્રશેખર આઝાદનું મનોબળ વધી ગયું છે અને હવે તેઓ પશ્ર્ચિમ યુપીમાં પોતાની પાર્ટીનો વિસ્તાર કરવામાં વ્યસ્ત છે. આવી સ્થિતિમાં, બસપા પાસે માયાવતી પોતે જ એકમાત્ર મોટો ચહેરો છે. ઘણા મોટા ચહેરા જેઓ એક સમયે બસપા સાથે હતા તે હવે નથી. હવે જ્યારે આકાશ આનંદને ફરીથી ચહેરા તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યો ત્યારે કેટલીક અપેક્ષાઓ વધી ગઈ હતી, પરંતુ અત્યાર સુધી તે તેની સક્રિય ભૂમિકામાં જોવા મળ્યો નથી. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઉઠી રહ્યો છે કે હવે બસપાનો રસ્તો શું છે?