પટણા હાઈકોર્ટે બિહારમાં અનામત ૫૦ થી વધારીને ૬૫ ટકા કરવાના નિર્ણયને રદ કરી દીધો છે. બિહારમાં અનામત મર્યાદા વધારવા પર હાઈકોર્ટે આકરી પ્રતિક્રિયા આપી છે અને તેને ફગાવી દીધી છે. સ્વાભાવિક છે કે આ પછી વિપક્ષે નીતિશ કુમાર પર ઝડપથી દબાણ વધારવાનું શરૂ કરી દીધું છે. માનવામાં આવે છે કે હાઈકોર્ટનો આ નિર્ણય નીતીશ કુમારને ૯મી અનુસૂચિમાં અનામતના મુદ્દે કેન્દ્ર સરકાર સાથે વાત કરવા માટે મજબૂર કરશે. જો કેન્દ્ર સરકાર આમાં આનાકાની કરશે તો કેન્દ્ર સામેનો વિપક્ષ આ તકનો લાભ લેવાનું ચૂકશે નહીં.
પટના હાઈકોર્ટના નિર્ણય બાદ બિહારમાં રાજકારણ ગરમાયું છે. ભારતીય ગઠબંધનના કેટલાક ઘટકોએ કોર્ટના નિર્ણયને ગંભીર અન્યાય ગણાવ્યો છે અને આ અંગે નીતિશ કુમાર પાસે મોટી માંગણી પણ કરી છે. સીપીઆઈ (એમએલ)ના રાજ્ય સચિવ કૃણાલના જણાવ્યા અનુસાર, જાતિ આધારિત વસ્તી ગણતરી પછી ઓબીસી, ઈબીસી, દલિતો અને આદિવાસીઓનું અનામત વધારીને ૬૫ ટકા કરવું એ સમયની જરૂરિયાત હતી, પરંતુ વંચિત સમુદાયના આરક્ષણ પર આ સંગઠિત હુમલો એ એક સંગઠિત હુમલો છે. તેને નબળું પાડવાનું ષડયંત્ર જે બિલકુલ ન્યાયી નથી.
સીપીઆઈ(એમએલ) એ વધુમાં કહ્યું કે ભાજપ શરૂઆતથી જ જાતિ ગણતરીની વિરુદ્ધ છે, તેથી બિહારમાં ફરી સત્તામાં આવ્યા પછી, ૬૫ ટકા અનામત નાબૂદ કરવામાં તેની સક્રિયતા કોઈનાથી છુપાયેલી નથી કારણ કે તે જાતિ ગણતરી વિરુદ્ધ કોર્ટમાં ગઈ છે. .આરજેડી નેતા મનોજ ઝાએ આ મુદ્દે તેજસ્વી યાદવ અને નીતિશ કુમારના પ્રયાસોની પ્રશંસા કરતા કહ્યું કે તેજસ્વી યાદવ શરૂઆતથી જ નવમી અનુસૂચિમાં ૬૫ ટકા અનામતનો સમાવેશ કરવાની હિમાયત કરી રહ્યા છે. સ્વાભાવિક છે કે, આ કહીને બિહારમાં આરજેડી અને સીપીઆઈ (એમએલ) એ બિહારમાં એવું વાતાવરણ બનાવવાનું શરૂ કર્યું છે કે નીતીશે કેન્દ્ર સરકારને સમર્થન આપવાના બદલામાં ૬૫ ટકા અનામતને નવમી યાદીમાં સામેલ કરવાના પ્રયાસો તેજ કરવા જોઈએ, નહીં તો તેમને અનામત વિરોધી જાહેર કરવામાં આવશે. કોર્ટના નિર્ણય બાદ જાતિ ગણતરીના મુદ્દે પણ કોંગ્રેસ સરકારને ઘેરવાનો પ્રયાસ કરશે.
લોક્સભા ચૂંટણી પહેલા કોંગ્રેસ આખા દેશમાં જાતિ ગણતરી કરવાની અને સંખ્યા અનુસાર અનામત લાગુ કરવાની વાત કરી રહી છે. જો કે, કોંગ્રેસનું આ સ્ટેન્ડ અગાઉના સ્ટેન્ડ કરતાં સાવ અલગ છે કારણ કે નેહરુના સમયથી, કાકા કાલેલકરના અહેવાલ અથવા ઈન્દિરા ગાંધીના સમયથી મંડલ કમિશનના અહેવાલને છાવરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. કોંગ્રેસ અનામતનો વિરોધ કરી રહી છે. એ વાત જાણીતી છે કે વર્ષ ૧૯૯૧માં પૂર્વ વડાપ્રધાન રાજીવ ગાંધીએ લોક્સભામાં બીપી સિંહ દ્વારા મંડલ કમિશનના અહેવાલને લાગુ કરવાનો જોરદાર વિરોધ કર્યો હતો.
પરંતુ લોક્સભાની ચૂંટણી પહેલા પાંચ રાજ્યોમાં યોજાનારી વિધાનસભાની ચૂંટણીથી જ રાહુલ ગાંધીએ જાતિ ગણતરીના મુદ્દે ભાજપને ઘેરવાનું શરૂ કર્યું છે. દેખીતી રીતે,જદયુએ પણ દાવો કરી રહ્યું છે કે બિહારની તર્જ પર સમગ્ર દેશમાં જાતિ ગણતરી થવી જોઈએ. તેથી, હાઈકોર્ટના નિર્ણય પછી નીતિશ કુમાર કેન્દ્ર સરકાર પર કેવું દબાણ કરે છે? આ અંગે અટકળોનું બજાર ગરમ બન્યું છે.
હકીક્તમાં, ૧૯૯૨માં સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય બાદ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો કે ૫૦ ટકાથી વધુ અનામત આપી શકાય નહીં. પીએમ મોદીના છેલ્લા કાર્યકાળ દરમિયાન આથક રીતે પછાત ઉચ્ચ જાતિઓ માટે ૧૦ ટકા અનામતની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી, જેને કોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યા બાદ તેને ફગાવી દેવામાં આવી હતી. સ્વાભાવિક રીતે, આ પછી એ હકીક્તને લઈને ચર્ચા તેજ થઈ ગઈ છે કે અનામત મર્યાદા ૫૦ ટકાથી વધુ વધારી શકાય છે. પરંતુ આરક્ષણની મર્યાદા વધારવા અંગે પટના હાઈકોર્ટના નિર્ણયે ફરી એકવાર નવમી અનુસૂચિમાં સમાવેશ કરવાનો મુદ્દો ધ્યાન પર લાવી દીધો છે.
નીતીશ જાતિની વસ્તી ગણતરી સફળતાપૂર્વક કરાવવાનો શ્રેય લે છે. તેથી, જો તેઓ કેન્દ્ર સરકારની મદદથી પટના હાઈકોર્ટના નિર્ણયને પલટાવવામાં સફળ નહીં થાય, તો હવે તેમની પ્રાથમિક્તા દબાણ વધારવાની અને તેને નવમી સૂચિમાં સામેલ કરવાની રહેશે. સ્વાભાવિક છે કે તેને નવમી અનુસૂચિમાં સામેલ કરીને તેને કાયમી કાયદાનું સ્વરૂપ આપી શકાય. પરંતુ કોર્ટ તેની સમીક્ષા કરશે નહીં. નિષ્ણાતો આ સાથે સહમત નથી. વરિષ્ઠ વકીલ રશ્મિ દુબેના જણાવ્યા અનુસાર, સુપ્રીમ કોર્ટને પણ નવમી યાદીની સમીક્ષા કરવાનો અધિકાર છે.
તેથી સુપ્રીમ કોર્ટનવમી અનુસૂચિમાં તેનો સમાવેશ કર્યા પછી પણ તેની સમીક્ષા કરવાની સત્તા છે. આ માટે ભાજપના બે મજબૂત ઘટક ટીડીપી અને જેડીયુ પણ ભાજપ પર ઘણું દબાણ બનાવશે, આ તેમની રાજકીય મજબૂરી અને જરૂરિયાત છે. વિપક્ષી પાર્ટીઓમાં, સીપીઆઈ (એમએલ) ૧૦ ટકા ઉચ્ચ જાતિના અનામતને ગેરબંધારણીય ગણાવવાથી ડરતી નથી. સાથે જ દલિતો અને વંચિતો માટેની અનામતની મુદતને ગેરબંધારણીય જાહેર કરવાનો નિર્ણય વ્યાજબી નથી. દેખીતી રીતે, આ નિર્ણયમાં પડદા પાછળ કોનો હાથ છે તે અંગે સીપીઆઈ (એમએલ) સાથે આરજેડીનું નિવેદન સ્પષ્ટપણે આગામી જાતિ ગણતરીને લઈને અનામતના રાજકારણ તરફ ઈશારો કરે છે.