તું ડાકણ છો, તું ડાકણ છો, તું મારાં બાળકો ખાઈ ગઈ છો, તું અમારું આખું ઘર ખાઈ ગઈ…
હું ટેરેસ પર નાહી રહી હતી એ જ સમયે મારી દેરાણીએ તેના પરિવારના સભ્યોને બોલાવ્યા. તેનો ભાઈ મારો હાથ પકડીને મને બાથરૂમની બહાર ખેંચી ગયો. મારા શરીર પર કપડાં નહોતાં, છતાં દેરાણીના ઘરના માણસોને શરમ ન આવી. તે લોકો મને ખરાબ રીતે મારતા રહ્યા.
હું પીડાથી ચીસો પાડતી રહી, પણ કોઈને અસર ન થઈ, તેઓ મને ગાંડાની જેમ મારતા રહ્યા. મારી એક આંખ ફૂટી ગઈ અને લોહી વહેવા લાગ્યું. તે લોકો હજુ પણ અટક્યા નહીં, મને મારતા રહ્યા. ઘરનો દરવાજો બહારથી બંધ હતો જેથી કોઈ અંદર પ્રવેશી ન શકે. આમ કહીને સીમા રડી પડી અને કહ્યું કે તેમણે મને ડાકણ કહી છે.
બ્લેકબોર્ડમાં આજે એવી કહાની રાજસ્થાનના ભીલવાડા જિલ્લામાં રહેનારી એ મહિલાઓની છે, જેમને પ્રોપર્ટી હડપવાના ચક્કરમાં ડાકણ જાહેર કરી દીધી છે.
રાજસ્થાનના ભીલવાડામાં રહેતી 30 વર્ષની સીમા કહે છે કે તેને દરરોજ 27મી ઓગસ્ટનો કાળો દિવસ યાદ આવે છે. હું છેલ્લા 5 મહિનાથી મારાં બાળકો સાથે મારા માતાના ઘરે રહું છું. જ્યારે પણ હું નાહવા બાથરૂમમાં જાઉં છું ત્યારે મને ડર લાગે છે.
જે દિવસે મારી સાથે આ બધું થયું એ દિવસે મારા પતિ અને મોટો પુત્ર ખેતરમાં હતા. નાનો પુત્ર ઘરની બહાર રમવા ગયો હતો. જ્યારે પાડોશીએ ઝઘડાનો વીડિયો બનાવવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે તેમણે મને છોડી દીધી. જો તેમણે વીડિયો ન બનાવ્યો હોત તો કદાચ કોઈને વિશ્વાસ ન હોત કે જ્યારે હું નગ્ન હતી ત્યારે પુરુષોએ મને માર્યો હતો.
સીમા તેના બંને હાથ પકડીને કહે છે કે મને એ વિચારીને ગુસ્સો આવે છે કે મારા શરીર પર કપડાં નહોતાં. તેમણે મને કપડાં પહેરવાનો સમય પણ ન આપ્યો. મારું સદ્ભાગ્ય હતું કે એ જ ક્ષણે પાડોશી મહાદેવને જળ ચડાવવા તેમના ધાબા પર આવ્યા. તેમણે એક વીડિયો બનાવ્યો, જેના ડરથી દેરાણીનાં પરિવારજનોએ મને મારવાનું બંધ કરી દીધું હતું.
પાડોશીને પણ ઘણી ધમકીઓ આપી હતી, પરંતુ તેઓ ગભરાયા નહીં અને વીડિયો બનાવતા રહ્યા. જ્યારે પાડોશીએ ડોર-બેલ વગાડી ત્યારે મારા ઘરની બહાર ભીડ એકઠી થઈ ગઈ. દેરાણીના બે ભાઈ, કાકા અને માતા ત્યાંથી ભાગી ગયા હતા. ગામમાં બધાએ કપડાં વિના મારો વીડિયો જોયો. મને ખબર નથી કે તે કોનો મોબાઈલ ફોન હશે, બસ તેના વિશે વિચારીને મને ખૂબ જ શરમ અને દુ:ખ થાય છે.
આ બધું કેવી રીતે શરૂ થયું? દિયર-દેરાણીનાં લગ્ન સુધી બધું બરાબર હતું. મારાં સાસુ અને સસરા પણ મારી સાથે સારો વ્યવહાર કરતાં. દેરાણીના આગમન પછી બધું બદલાઈ ગયું. સાસુ મારાં ઘરેણાં મારી દેરાણીને આપવા લાગ્યાં. મેં આનો વિરોધ કર્યો તો દેરાણીએ કહ્યું કે હવે બધું મારું છે. અમારા ઘરમાં રોજ ઝઘડા થવા લાગ્યા. મારી દેરાણી મને ડાકણ, ડાકણ કહેવા લાગી. મારાં સાસુએ પણ આમાં તેનો સાથ આપ્યો.
ધીરે ધીરે અમારી વાતચીત બંધ થઈ ગઈ. આ લોકો ઈચ્છતા હતા કે મારા પતિ મને છોડી દે અને મારે ઘર છોડી દેવું જોઈએ. મારા પતિએ હંમેશાં મને સપોર્ટ કર્યો. બધાની સલાહ છતાં મારા પતિએ મને છોડી નહીં.
પતિને પણ આનું પરિણામ ભોગવવું પડ્યું. પોતાની જમીન હોવા છતાં તે એક માઈલમાં મજૂરીનું કામ કરે છે. અમને અમારા જ ઘરમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યાં હતાં. મારી દેરાણી કહે છે કે તને ન તો પ્રોપર્ટી મળશે કે ન તો ઘરેણાં, તારે જે જોઈએ એ કર.
તમે પોલીસ પાસે નથી ગયાં? હું પોલીસ પાસે ગઈ હતી, પણ કંઈ થયું નહીં. પાંચ મહિના વીતી ગયા અને પુરાવા હોવા છતાં પોલીસે કશું કર્યું નહીં. આરોપીઓ ખુલ્લેઆમ ફરે છે. તેમની પાસે મારું ત્રણ તોલા સોનું છે. જ્યારે પણ મેં મારું સોનું માગ્યું ત્યારે મારી દેરાણી મારી સાથે મારપીટ કરવા લાગી. તે ચીસો પાડવા લાગીને બોલવા લાગી કે ‘ડાકણ આવી ગઈ, ડાકણ આવી ગઈ, તે આપણને ખાઈ જશે.’
સીમા તેનું પેટ બતાવે છે અને કહે છે કે તેમણે મને એટલો માર્યો હતો કે મારા પેટમાં ગાંઠો પડી ગઈ હતી. મારે તેનું ઓપરેશન કરાવવું પડ્યું. મારા જમણા હાથમાં ફ્રેક્ચર હતું. હાથ લાંબા સમય સુધી કામ કરી શકતા નથી, પગ અને કમરમાં દુખાવો થવા લાગે છે.
ડાબી આંખ તરફ ઈશારો કરીને તે કહે છે કે આ આંખે ઓછું દેખાય છે. એની સારવાર હજુ ચાલુ છે. હું એ વિસ્તારમાં અને ઘરમાં ક્યારેય રહી શકીશ નહીં. જ્યાં સુધી તેઓ મુક્તપણે ફરતા હોય ત્યાં સુધી. હવે એવો ભય છે કે તેઓ મને ગમે ત્યારે મારી શકે છે. આટલી મોટી દુર્ઘટના પછી તમામ પુરાવા હોવા છતાં પોલીસ પ્રશાસને કંઈ કર્યું નહીં અને હવે મને ન્યાયની કોઈ આશા નથી.
સીમાના જીજાજી કૈલાસનું કહેવું છે કે આ કેસમાં સંપૂર્ણ ઢાંકપિછોડો છે. અમે FIR નોંધાવી, પરંતુ પોલીસે અમારી વાત સાંભળવાને બદલે સામા પક્ષનું સાંભળ્યું. આ દુર્ઘટનાને 6 મહિના થઈ ગયા છે, પરંતુ પોલીસે હજુ સુધી ચલણ રજૂ કર્યું નથી. અમે પૂછીએ તો તેઓ કહે કે તમને શું ઉતાવળ છે, અમે અમારા પ્રમાણે કામ કરીશું.
કૈલાસ કહે છે કે સીમાને ડાકણ કહ્યા બાદ તેને અગાઉ પણ એક વખત માર મારવામાં આવ્યો હતો. ત્યારે સીમાને ખાસ ઈજા થઈ ન હતી, પરંતુ આ વખતે મારપીટ જીવલેણ હતી. અહીં કોઈની મિલકત હડપ કરવાનો સૌથી સારો રસ્તો એ છે કે તેની પત્નીને ડાકણ કહેવી.
આવા કિસ્સાઓ ભીલવાડામાં સામાન્ય છે, જ્યાં સંપત્તિ હડપ કરવા માટે મહિલાઓને ડાકણ જાહેર કરવામાં આવે છે. સૌથી મોટી વાત એ છે કે સમાજ પણ તેમને ડાકણ માને છે, જેની અસર આખા પરિવાર પર પડે છે. 26 વર્ષની નેહા (નામ બદલ્યું છે) તેના ગામની પહેલી છોકરી છે જેણે શહેરમાં અભ્યાસ કર્યો, B.Ed કર્યું અને હવે સરકારી નોકરીની તૈયારી કરી રહી છે.
નેહા કહે છે કે હું ગુર્જર સમુદાયની છું અને અમારા સમાજમાં છોકરીઓ ભણતી નથી. સંબંધો બાંધવામાં આવે છે અને લગ્ન ખૂબ નાની ઉંમરે કરવામાં આવે છે. અમારાં માતાપિતાએ અમને છોકરાઓની જેમ ઉછેર્યા. જે ગામમાં છોકરાઓ પણ બહાર ભણવા નથી જતા, તે ગામની છોકરીઓ માટે બહાર ભણવા જવું એ મોટી વાત હતી. એના કારણે ઘણાં ગ્રામજનોની નજરમાં પણ અમે મુશ્કેલીમાં મુકાઈ ગયા હતા.
ક્યારેક ગામડે જતી નેહાને ગટર સાફ કરવાને લઈને પાડોશીઓ સાથે ઝઘડો થતો હતો. એ જ રાત્રે વરસાદને કારણે તેમની દીવાલ પડી ગઈ હતી. તેના પાડોશીઓએ બીજા દિવસે સવારે નેહાને ડાકણ જાહેર કરી.
નેહા કહે છે કે આખા ગામને ભેગા કર્યા પછી પાડોશીએ મારા પર આરોપ લગાવ્યો કે આ છોકરીએ જાદુ કરીને મારી દીવાલ તોડી નાખી છે, તે ડાકણ છે. પહેલા તો હું તેની વાત સાંભળીને હસી પડી, પણ ગામલોકોના વલણથી મને પરેશાની થઈ.
ધીરે ધીરે આખા ગામમાં લોકો મારા અને મારા પરિવાર વિશે વાત કરવા લાગ્યા. બધાએ અમારાથી અંતર રાખ્યું, એક રીતે અમારો સામાજિક બહિષ્કાર કરવામાં આવ્યો.
નેહા કહે છે કે જે પાડોશીઓ સાથે અમારે ઝઘડો થયો હતો તેમની નજર ઘણા સમયથી અમારા ખાલી પ્લોટ અને ઘર પર હતી. ઘણી વખત તેઓ અમારી સાથે પ્લોટ અને મકાનનો સોદો કરવા પણ આવ્યા હતા. અમે 5 બહેન છીએ, અમારો કોઈ ભાઈ નથી, તેથી પાડોશીઓ ઈચ્છતા હતા કે અમે અમારી મિલકત સસ્તા ભાવે વેચી દઈએ. અમે સ્પષ્ટ ના પાડી. આ પછી, પાડોશીઓનું વલણ અમારા તરફ બદલાયું અને તેઓ અમારી સાથે નાની-નાની વાત પર લડવા લાગ્યા.
મારી બે મોટી બહેનોનાં લગ્ન થઈ ગયાં હતાં અને ત્રણ નાની બહેનોની સગાઈ પણ થઈ ગઈ હતી. ડાકણની વાત ગામમાં આગની જેમ ફેલાઈ ગઈ અને મારી સગાઈ તૂટી ગઈ. મારા ભાવિ પતિએ મને કહ્યું કે જો તું ખરેખર ડાકણ હોત તો અમારું ઘર બરબાદ થઈ જશે. સસરાએ સંબંધ તોડી નાખ્યો.
થોડા દિવસો પછી મારી બે નાની બહેનની સગાઈ પણ તૂટી ગઈ. ત્યાર પછી જ્યારે પણ અમારા સગાઈની ચર્ચા બીજે ક્યાંય થતી ત્યારે ગામના લોકો તેમને કહેતા કે તે ડાકણ છે, તે મેલીવિદ્યા કરે છે. હું જ્યારે પણ ઘરની બહાર નીકળતી ત્યારે ગામની સ્ત્રીઓ મને ડાકણ કહેતી. જ્યારે તેઓ મને જોતા ત્યારે તેઓ તેમનાં બાળકોને મારાથી છુપાવતા. ગામલોકો ટોણો મારતા કહે છે કે આ દીકરીઓનાં લગ્ન હજુ થયાં નથી અને તેઓ તેમના પિતા પર બોજ બની રહી છે.
થોડા સમય પછી મારી વધુ બે સગાઈ તૂટી ગઈ. હું ડિપ્રેશનમાં જતી રહી. આત્મહત્યા કરવાનો વિચાર મારા મનમાં વારંવાર આવતો, પરંતુ દર વખતે મને લાગ્યું કે જો હું આવું કરીશ તો મારાં માતા-પિતા સાથે ખોટું થશે. હું ડાકણ છું એવી મહોર ક્યાંક ને ક્યાંક લાગશે. થોડા સમય પછી મેં ગામ જવાનું બંધ કરી દીધું.
હું મારો અભ્યાસ ચૂકી ગઈ. એમાંથી બહાર આવતાં મને બે વર્ષ લાગ્યાં, પછી મેં B.Ed કર્યું અને ફરીથી સ્પર્ધાની તૈયારી શરૂ કરી. મને શહેરમાં મારો સાથીદાર પણ મળ્યો, જે બધું જાણતા હોવા છતાં મારી સાથે લગ્ન કરવા તૈયાર છે. હું ઈચ્છું છું કે મારી બહેનો જલદી લગ્ન કરે, કારણ કે હું મારી જાતને તેમના સંબંધો તૂટવાનું કારણ માનું છું.
આવા વધુ પીડિતોની શોધમાં અમે ભીલવાડા શહેરથી 90 કિલોમીટર દૂર જહાઝપુર ગામમાં પહોંચ્યા. અહીં અમે 22 વર્ષની પૂજાને મળ્યા, જે બરાબર હિન્દી બોલી શકતી નહોતી.
લાલ લહેંગા અને ચોલી પહેરેલી પૂજા ઘરના આંગણામાં ઉદાસ થઈને બેઠી છે. તે આખો દિવસ ચૂપચાપ બેસી રહે છે અને ભાગ્યે જ કોઈની સાથે વાત કરી શકે છે. મેં તેને પૂછ્યું કે તેને શું થયું છે અને તેણે મારવાડીમાં કહ્યું કે લગ્નના થોડા મહિના પછી તેનાં સાસરિયાંએ મને ડાકણ કહેવાનું શરૂ કર્યું. તેઓ મને ધાબા પરના રૂમમાં બંધ રાખતા. તેમણે ખાવા-પીવા માટે કંઈ આપ્યું નહોતું. ઘણી વખત હું બાથરૂમનું પાણી પીતી હતી.
પુત્ર થયા બાદ તેમણે મને માર મારવાનું શરૂ કર્યું. એક દિવસ મારા પતિએ મારા મોંમાં લાકડી નાખી અને બે દાંત તોડી નાખ્યા અને કહ્યું કે મને ભૂતનું વળગણ છે. મારા લાંબા વાળ કાપી નાખ્યા. પૂજા રડવા લાગે છે, તેના શરીર પર ગરમ સળિયાથી દાઝી ગયાનાં નિશાન દેખાય છે.
પૂજાને રડતી જોઈ તેની માતા કમલેશ તેની આંખોમાંથી આંસુ લૂછી નાખે છે અને કહે છે કે તેનાં સાસરિયાંએ તેની પુત્રીને ખૂબ જ દુઃખ પહોંચાડ્યું છે. તેમણે અમને એ વિશે વાત પણ કરી ન હતી. પુત્રનો જન્મ થયો ત્યારે તેને તેનું મોઢું પણ બતાવ્યું નહોતું. તેણે કહ્યું કે તે ડાકણ છે, તે પુત્રને ખાઈ જશે. ગામના કોઈ માણસે કહ્યું કે તમારી દીકરી સાથે બહુ ખરાબ થઈ રહ્યું છે, તેને બચાવો.
પૂજાના પિતા કમલનાથનું કહેવું છે કે જ્યારે અમે પૂજાના સાસરે પહોંચ્યા તો તેમણે અમને પૂજાને મળવા ન દીધી. ખૂબ જ મુશ્કેલીથી અમે ગામલોકોને ભેગા કર્યા અને પૂજાને મળ્યા. તેની હાલત જોઈને મને રડવું આવી ગયું. તેના બંને હાથ ભાંગી ગયા હતા, તેના વાળ કપાયેલા હતા, તેના આખા શરીર પર દાઝી ગયેલાં નિશાન હતાં. તે બેભાન અવસ્થામાં ટેરેસ પર પડી હતી. મને તેના બચવાની કોઈ આશા નહોતી.
તેનાં સાસરિયાંએ પૂજા સાથે આવું કેમ કર્યું? આ અંગે પૂજાની માતાનું કહેવું છે કે આ લોકોએ પૂજાના નામે બેંકમાંથી લોન લીધી હતી. તેઓ પૂજાને ડાકણ સાબિત કરવા માગતા હતા, જેથી તેમને લોન ચૂકવવી ન પડે.
પૂજાની બહેન દીપા કહે છે કે તેના બંને હાથ તૂટી ગયા હતા. એક હાથમાં સળિયો નાખ્યો છે અને બીજી બાજુ ઓપરેશન થઈ શકતું નથી. તે ઘરનું કોઈ કામ કરી શકતી નથી. પૂજાના જમણા હાથ તરફ ઈશારો કરીને દીપા કહે છે કે તેના હાથમાંનો આ સળિયો તેને પણ ખૂંટે છે. તેના સાસરિયાં એટલાં ક્રૂર નીકળ્યાં કે તેમણે ખેતરમાં ખાડો ખોદીને તેનું અડધું શરીર માટીમાં દાટી દીધું. હવે હું ઈચ્છું છું કે મારી બહેન કોઈ સારા છોકરા સાથે લગ્ન કરે અને બધું ભૂલીને નવી જિંદગી શરૂ કરે.
કડક કાયદા હોવા છતાં આવી ઘટનાઓ કેમ બની રહી છે એનો જવાબ જાણવા અમે સામાજિક કાર્યકર તારા અહલુવાલિયાને મળ્યા. તેઓ કહે છે કે અહીંની મહિલાઓ સામાજિક અને શૈક્ષણિક સ્તરે પછાત છે. એકલા ભીલવાડામાં અત્યારસુધીમાં મેલીવિદ્યાની હિંસાના 100થી વધુ કેસ નોંધાયા છે, જેમાંથી ત્રણ મહિલાની ઘાતકી હત્યા કરવામાં આવી હતી.
જે મહિલાઓને ડાકણ જાહેર કરવામાં આવે છે તેનો તેના સમગ્ર પરિવાર સાથે સામાજિક બહિષ્કાર કરવામાં આવે છે. તારા કહે છે કે આવા કિસ્સાઓમાં તે મહિલાઓને નિશાન બનાવવામાં આવે છે જેઓ વિધવા છે, ઘરમાં એકલી રહે છે અને જે મહિલાઓ જમીન ધરાવે છે. તેમને ડાકણ કહીને આવી મહિલાઓને ગામ છોડવા માટે મજબૂર કરવામાં આવે છે અને તેમની સંપત્તિ જપ્ત કરવામાં આવે છે.
જેઓ આ કરે છે તેઓ ફક્ત ઘરના લોકો છે. કાયદો અને વ્યવસ્થા અંગે તારા કહે છે કે રાજસ્થાનમાં મહિલાઓની સુરક્ષા માટેના કાયદા ઘણા કડક છે, પરંતુ પોલીસનું વલણ ખૂબ જ ઢીલું છે. ઘણા કિસ્સામાં પોલીસ ઢાંકપિછોડો કરીને મામલો દબાવી દે છે.