પ્રયાગરાજ મહાકુંભનાં ત્રણ અમૃત સ્નાન પૂર્ણ થયાં પછી બધા અખાડા શનિવારે વારાણસી પહોંચ્યા. વારાણસીમાં યોજાતા મેળાવડાને ઋષિ-મુનિઓનો કુંભ પણ કહેવામાં આવે છે, જ્યાં જાહેર જનતાની હાજરી નહિવત્ હોય છે.
ખરેખર આ મેળાવડો અખાડાઓની ચૂંટણી માટે યોજાય છે. અહીં અખાડાઓની સરકાર નક્કી થાય છે, જે આગામી ત્રણ અને છ વર્ષ માટે ચૂંટાય છે. પ્રયાગરાજમાં કુંભથી અર્ધકુંભ અને અર્ધકુંભથી કુંભ સુધી ચૂંટણીનો આ ક્રમ ચાલુ રહે છે. અખાડાઓની ચૂંટણી કેવી રીતે યોજાય છે, બધા કોને મતદાન કરે છે, વાંચો આ અહેવાલ…
દેશમાં 13 માન્ય અખાડા દેશમાં 13 અખાડાને ધાર્મિક રીતે માન્યતાપ્રાપ્ત અખાડા ગણવામાં આવે છે. આમાં શ્રી પંચાયતી અખાડા મહાનનિર્વાણિ, શ્રી શંભુ પંચાયતી અટલ અખાડા, અખિલ ભારતીય શ્રી પંચ નિર્મોહી આણી અખાડા, અખિલ ભારતીય શ્રી પંચ દિગંબર આણી અખાડા, શ્રી પંચાયતી આનંદ અખાડા, શ્રી પંચ દશનમ આવાહ્ન અખાડા, શ્રી પંચ અગ્નિ અખાડા મહારાજ, શ્રી તપોનિધિ પંચાયતી શ્રી નિરંજની અખાડા, શ્રી પંચદશનમ જૂના અખાડા, અખિલ ભારતીય શ્રી પંચ નિર્વાણિ, શ્રી પંચાયતી અખાડા બડા ઉદાસીન નિર્વાણ, શ્રી પંચાયતી નવનિર્વાણ ઉદાસીન અખાડા અને શ્રી પંચાયતી નિર્મલ અખાડાનો સમાવેશ થાય છે.
અખાડાઓ પાસે કરોડોની મિલકત, અષ્ટકૌશલ રાખે છે સંભાળ આ અખાડાઓ પાસે દેશભરમાં કરોડો રૂપિયાની જમીન અને અન્ય મિલકતો છે, જેમાં મઠો અને મંદિરોનો સમાવેશ થાય છે. એકલા નિરંજની અખાડા પાસે મઠો, મંદિરો અને અન્ય જમીનોની કુલ સંપત્તિ 300 કરોડ રૂપિયાથી વધુ છે. નિરંજની અખાડાના પ્રયાગરાજ, હરિદ્વાર, નાસિક, ઉજ્જૈન, મિર્ઝાપુર, માઉન્ટ આબુ, જયપુર, વારાણસી, નોઈડા અને વડોદરામાં મઠો અને આશ્રમો છે.
એવી જ રીતે નિર્વાણી અખાડા પાસે ફૈઝાબાદ, ગોંડા, બસ્તી, પ્રતાપગઢમાં ઘણી જમીન છે. નિર્મોહી અખાડા પાસે બસ્તી, માનકપુર વગેરે શહેરોમાં ઘણી જમીન છે. જૂના અખાડામાં દેશભરમાં 50 હજાર મઠ અને મંદિરો છે. બધા 13 અખાડા પાસે કરોડો રૂપિયાની મિલકતો છે. તેમની સંભાળ રાખવા માટે અખાડામાં અષ્ટકૌશલ નામના 8 શ્રીમહંતનો સમૂહ છે. વિવિધ અખાડાઓમાં તેમનો કાર્યકાળ 3થી 6 વર્ષનો હોય છે.
13 જાન્યુઆરી, 2025ના રોજ પ્રયાગરાજમાં મહાકુંભના પ્રારંભ સાથે અષ્ટકૌશલનું વિસર્જન થયું. હવે તેમની ચૂંટણી નવેસરથી યોજાશે. આ ચૂંટણીમાં અખાડાના સભ્યો મતદાન કરે છે, જેમાં પૂજારીઓ અને નાગાસાધુઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. જોકે ચૂંટણી માટેની પરિસ્થિતિ ભાગ્યે જ ઊભી થાય છે. મોટે ભાગે પદાધિકારીઓ સર્વસંમતિથી ચૂંટાય છે.
શ્રીમહંત ચૂંટાયા, પછી કઢી-પકોડાનું ભોજન અષ્ટકૌશલ 7 ફેબ્રુઆરીના રોજ પ્રયાગરાજ મહાકુંભના મહાનિર્વાણી અને નિરંજની અખાડાઓમાં યોજાયો હતો. અષ્ટકૌશલની ચૂંટણી સર્વસંમતિથી યોજાઈ હતી. રવીન્દ્ર પુરી ફરી એકવાર નિરંજની અખાડામાં શ્રીમહંત તરીકે ચૂંટાયા છે. આ ચૂંટણીઓ 6 વર્ષ પછી થઈ રહી છે. ચૂંટણીપ્રક્રિયા પૂર્ણ થયા પછી કઢી-પકોડાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ પછી શુક્રવારે સાંજે બધા અખાડા પ્રયાગરાજ મહાકુંભથી વારાણસી જવા રવાના થયા. એ જ સમયે વારાણસીમાં અષ્ટકૌશલ અને જૂના અખાડાના સચિવની ચૂંટણી યોજાશે. અન્ય અખાડાઓથી વિપરીત, અહીં અખાડા કારોબારીનો કાર્યકાળ ફક્ત 3 વર્ષનો છે. આ અષ્ટકૌશલ આગામી ચૂંટણી સુધી અખાડાની બધી પ્રવૃત્તિઓ સંભાળશે. કેટલાક અખાડાઓમાં ચૂંટણીપ્રક્રિયા પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.
સચિવ, થાણાપતિ, કુઠારે, જિલાદાર અને પૂજારીનાં હોય છે પદ અખિલ ભારતીય અખાડા પરિષદના પ્રમુખ રવીન્દ્ર પુરી કહે છે, નિરંજની અખાડામાં સચિવ સહિત કુલ પાંચ પદ માટે ચૂંટણી યોજાય છે. એમાં એક સેક્રેટરી છે. બે પોલીસ સ્ટેશનના વડા છે. પોલીસ સ્ટેશન ઇન્ચાર્જને એક નાનો જિલ્લો આપવામાં આવે છે. કુઠારે એ સ્ટોરકીપર છે, જે અનાજની જાળવણી અને વિતરણ માટે જવાબદાર છે.
આ પછી જિલ્લા અધિકારી અને પૂજારી હોય છે. જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટને એક મોટો જિલ્લો મળે છે. જ્યારે અખાડામાં પસંદ કરાયેલા પૂજારીઓને 6 વર્ષ માટે વિવિધ મંદિરોમાં સેવા આપવા મોકલવામાં આવે છે.
આ રીતે થાય છે અખાડા પરિષદની ચૂંટણી અખિલ ભારતીય અખાડા પરિષદના પદાધિકારીઓ પરસ્પર સંમતિથી અથવા અખાડાઓની ચૂંટણી દ્વારા ચૂંટાય છે. આ પરિષદમાં કુલ 13 અખાડાનો સમાવેશ થાય છે. અખાડા પરિષદમાં મુખ્ય હોદ્દાઓ પ્રમુખ, મહામંત્રી, ઉપપ્રમુખ અને કોષાધ્યક્ષ છે. આ પદો માટે અખાડાના વરિષ્ઠ સંતો મતદાન કરે છે. આ 13 અખાડાના શ્રી મહંતોમાંથી એકને અખાડા પરિષદના પ્રમુખ તરીકે પસંદ કરવામાં આવે છે.
મહાશિવરાત્રિ સુધી વારાણસીમાં રહેશે દરેક કુંભમાં વસંતપંચમીના રોજ સ્નાન કર્યા પછી બધા અખાડા વારાણસી જવા રવાના થાય છે. તેમણે 8 ફેબ્રુઆરીના રોજ વારાણસી શહેરમાં પ્રવેશ કર્યો. કાશીમાં આ અખાડાઓના નામે અધિકૃત સ્થળો છે.
ઉદાહરણ તરીકે- જૂના ઘાટ, નિરંજની ઘાટ, મહાનનિર્વાણી ઘાટ જેવાં સ્થળોનાં નામ આ અખાડાઓ પરથી રાખવામાં આવ્યાં છે. અહીં પહોંચ્યા પછી બધા સંતો અને ઋષિઓ તેમના પ્રિય દેવ ભગવાન શિવની પૂજા કરે છે.
કાશીમાં પેશ્વાઈ અને શોભાયાત્રાનું આયોજન શાહી પરંપરા મુજબ કરવામાં આવે છે. તેઓ મહાશિવરાત્રિ (26 ફેબ્રુઆરી) સુધી કાશીમાં રહેશે અને કાશી વિશ્વનાથ સાથે હોળી રમ્યા પછી તેઓ પોતપોતાના મઠો માટે રવાના થશે.