નવીદિલ્હી,
ધર્મ પ્રચારના અધિકારની આડમાં ધર્માંતરણ વિરુદ્ધ અશ્ર્વિની ઉપાયાયનો સુપ્રીમ કોર્ટમાં કેસ નવો નથી. તે જ વર્ષે, જ્યારે દિલ્હી હાઈકોર્ટે છેતરપિંડી અથવા બળજબરીથી ધર્માંતરણ રોકવા માટેની અરજી પર પોતાનો ચુકાદો આપ્યો ત્યારે કહેવામાં આવ્યું હતું કે ધર્માંતરણ પ્રતિબંધિત નથી. કોઈપણ વ્યક્તિને તે જે ધર્મમાં જન્મ્યો હોય અથવા તેણે પછીથી અપનાવેલ ધર્મનો પ્રચાર કરવાનો અધિકાર છે. દિલ્હી હાઈકોર્ટના મતે આ તે સ્વતંત્રતા છે જે બંધારણ આપણને આપે છે. આ કેસમાં ઉપાયાયે આરોપ લગાવ્યો હતો કે મોટી સંખ્યામાં આથક રીતે પછાત, વંચિત લોકોનું સામૂહિક ધર્માંતરણ થાય છે. આમાંના મોટાભાગના લોકો અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિમાંથી આવે છે. તો શું આને પણ કોઈની અંગત ઈચ્છા ગણવી જોઈએ?
ભૂતકાળમાં પણ સુપ્રીમ કોર્ટે મધ્યપ્રદેશ અને ઓડિશા દ્વારા ધર્મ પરિવર્તન વિરુદ્ધ બનાવેલા કાયદાઓની સમીક્ષા કરી છે. આ નવા કેસમાં તેમના પરના નિર્ણયો પણ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. બંધારણીય બેંચના નિર્ણયમાં પ્રચાર ના અર્થની પણ ચર્ચા કરવામાં આવી હતી અને પછી કહેવામાં આવ્યું હતું કે પ્રચાર નો અર્થ બળજબરીથી ધર્માંતરણ થતો નથી. સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેન્ચે ૧૯૯૭માં રેવ. આ નિર્ણય સ્ટેનિસ્લૉસ વિરુદ્ધ મય પ્રદેશમાં આપવામાં આવ્યો હતો. આ નિર્ણયમાં, બંધારણના અનુચ્છેદ ૨૫ માં ઉલ્લેખિત શબ્દોનું અર્થઘટન કરતી વખતે, કહેવામાં આવ્યું હતું કે કલમ ૨૫ કોઈના ધર્મના મૂળભૂત તત્વોને ફેલાવવાનો અધિકાર આપે છે, અન્ય લોકોને તેમના ધર્મમાં ફેરવવાનો નથી. આ જ બંધારણીય બેન્ચે એમ પણ કહ્યું હતું કે બીજાને પોતાનો ધર્મ અપનાવવો એ મૂળભૂત અધિકાર નથી. ધાર્મિક સ્વતંત્રતા માત્ર એક ધર્મને જ નથી, પરંતુ તમામ ધર્મોને આપવામાં આવી છે. ૧૪ નવેમ્બર (૨૦૨૨) ના રોજ, આ મુદ્દા પર, સુપ્રીમ કોર્ટના જસ્ટિસ એમઆર શાહ અને જસ્ટિસ હિમા કોહલીની ખંડપીઠે કહ્યું કે ધર્મની સ્વતંત્રતા છે, પરંતુ તે ક્યાંયથી બળજબરીથી ધર્મ પરિવર્તન કરવાની સ્વતંત્રતા નથી. તમામ લોકોને તેમનો ધર્મ પસંદ કરવાનો અધિકાર છે, પરંતુ આ જબરદસ્તી કે બળજબરીથી થઈ શકે નહીં.
આ મુદ્દે સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકારને ૨૨ નવેમ્બર સુધીમાં પોતાનો પક્ષ રજૂ કરવા કહ્યું હતું. આ એફિડેવિટમાં કેન્દ્ર સરકારે જબરદસ્તીથી થતા ધર્માંતરણને રોકવા માટે શું પગલાં લઈ રહી છે તેની વિગતો આપવાની હતી. આ મુદ્દા પર ટિપ્પણી કરતાં, જ્યારે કોર્ટે કહ્યું કે આદિવાસી વિસ્તારોમાં આવી ઘટનાઓ બની રહી છે, ત્યારે સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતાએ પણ સ્વીકાર્યું કે આદિવાસી વિસ્તારોમાં તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં થઈ રહ્યું છે. સોલિસિટર જનરલે એ પણ સ્વીકાર્યું હતું કે ચોખા, ઘઉં, કપડાં વગેરે આપીને વ્યક્તિનો અંતરાત્મા બદલી શકાતો નથી. કે આ સોદો એવો નથી કે બદલામાં આટલી નાની રકમના લોભના બદલામાં બંધારણે આપેલા ધર્મના મૂળભૂત અધિકારને છોડી દેવો જોઈએ. આ અરજીના ફાઇલર અશ્ર્વિની ઉપાયાય પણ વકીલ છે. તેમની માગણી એવી હતી કે બળજબરીથી કે કપટથી કરવામાં આવતા ધર્માંતરણ સામે અલગ કાયદો બનાવવો જોઈએ. તેને ભારતીય દંડ સંહિતાના અધિનિયમની જેમ અમલમાં મૂકવો જોઈએ. આ અંગે જસ્ટિસ શાહની ટિપ્પણી એવી હતી કે જો આ કલમો લાગુ કરવામાં આવે તો પણ તેમની સામે કેસ કોણ ચલાવશે? જેની સાથે છેતરપિંડી થઈ છે તે તેના અધિકારોથી વાકેફ હશે તેની કોઈ ગેરંટી નથી. એવી પ્રબળ શક્યતા છે કે જેઓ આ રીતે ધર્મપરિવર્તન પામ્યા હતા તેઓ તેમના અધિકારોથી વાકેફ ન હોય. એવું પણ શક્ય છે કે જે રાજ્યોમાં આવું થઈ રહ્યું છે તેઓ ધર્માંતરણના કિસ્સાઓને સ્વીકારવા માંગતા ન હોય.