નવીદિલ્હી,
દેશમાં દર ૪માંથી ૩ ઘરો નલ સે જલ ઝંખે છે. તેવી નેશનલ સ્ટેટિસ્ટિકલ ઑફિસના સર્વેમાં ચોંકાવનારી હકીક્ત સામે આવી છે. વધુમાં આ સર્વેમાં સામે આવ્યું છે કે આસામ, ઝારખંડ, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર અને ઓડિશામાં પીવાના પાણીની સ્થિતિ સૌથી ખરાબ છે.નેશનલ સ્ટેટિસ્ટિકલ ઑફિસ દ્વારા તાજેતરમાં બહાર પાડવામાં આવેલા અહેવાલ મુજબ, ભારતમાં ૨૫ ટકા કરતાં ઓછા ગ્રામીણ પરિવારો અને ૬૬ ટકા કરતાં ઓછા શહેરી લોકોને તેમના ઘરોમાં પીવા માટે પાઇપ દ્વારા પાણી પહોંચે છે.
મલ્ટીપલ ઈન્ડિકેટર સર્વે તરીકે ઓળખાતું આ સર્વે નેશનલ સેમ્પલ સર્વે ઓર્ગેનાઈઝેશનના ૭૮મા રાઉન્ડનો ભાગ હતો. જે શરૂઆતમાં ૨૦૨૦ દરમિયાન યોજવાનું આયોજન હતું, તે રોગચાળાને પગલે ૧૫ ઓગસ્ટ, ૨૦૨૧ સુધી પાછળ ધકેલવામાં આવ્યું હતું. આ સર્વેમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ૧.૬ લાખ અને શહેરી વિસ્તારોમાં અન્ય ૧.૧ લાખ પરિવારોને આવરી લેવામાં આવ્યા હતા.સર્વેક્ષણ સમયે, ૧૬.૧% પુરૂષો અને ૧૫-૨૪ વર્ષની વયની ૪૩.૮% સ્ત્રીઓ ન તો અભ્યાસ કરી રહી હતી કે ન તો કામ કરતી હતી કે ન તો પ્રશિક્ષિત હતી. ૧૮ કે તેથી વધુ વયના તમામ લોકોમાંથી અડધાથી ઓછા લોકો પાસે મોબાઈલ ફોનની વિશિષ્ટ ઍક્સેસ હતી. રિપોર્ટ ભારતમાં નાણાકીય સમાવેશમાં પ્રગતિની પુષ્ટિ કરે છે, સર્વેક્ષણ કરાયેલા લગભગ ૯૦% લોકો બેંકો, અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓ અથવા મોબાઇલ મની સેવા પ્રદાતાઓ સાથે વ્યક્તિગત રીતે અથવા સંયુક્ત રીતે ખાતા ધરાવે છે.
ઘણા રાજ્યોમાં પાઈપ દ્વારા પીવાના પાણીની પહોંચ ખૂબ જ ઓછી હોવા છતાં, ૯૫.૭% થી વધુ લોકોએ પીવાના પાણીના સુધારેલા ોત સુધી પહોંચ હોવાનું નોંયું છે. તેને પેક્ડ બોટલોમાંથી લેવામાં આવેલું પાણી, ઘર, યાર્ડ અથવા પાડોશીમાંથી પાઈપથી પાણી, જાહેર નળ, ટ્યુબવેલ, હેન્ડપંપ, ઢંકાયેલ કૂવો, ટેક્ધર વગેરે તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે. મુખ્ય રાજ્યોમાં, આસામ, ઝારખંડ, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર અને ઓડિશા એવા રાજ્યોમાં છે જ્યાં ગ્રામીણ અને શહેરી બંને પરિવારો માટે પીવાના પાણીની સૌથી ખરાબ પહોંચ છે. કેરળ, મણિપુર, નાગાલેન્ડ અને ઝારખંડ પાસે પીવાના પાણીના સુધારેલા સ્ત્રોતોની પહોંચ ૯૦% કરતા ઓછી છે. તેવી જ રીતે, બિહાર, ઝારખંડ અને ઓડિશામાં ખાસ શૌચાલયની ઍક્સેસ ધરાવતા ગ્રામીણ પરિવારોનું પ્રમાણ સૌથી ઓછું છે. અન્ય તમામ રાજ્યોમાં આવા પરિવારોનું પ્રમાણ ૬૦% કરતા વધુ છે. આ ત્રણ રાજ્યોમાં ૩૦% થી વધુ ઘરોમાં શૌચાલયની સુવિધા નથી.
મોટા રાજ્યોમાં, ઉત્તરાખંડ, ઓડિશા, કેરળ અને દિલ્હીમાં ૧૫ થી ૨૪ વર્ષની વયના પુરુષોનું સૌથી વધુ પ્રમાણ (૨૦% થી વધુ) છે જે સર્વેક્ષણ સમયે શિક્ષણ, રોજગાર અથવા તાલીમમાં ન હતા. સ્ત્રીઓ માટે, પ્રમાણ ઉત્તર પ્રદેશ, આસામ, ઓડિશા, ગુજરાત, પશ્ર્ચિમ બંગાળ અને બિહારમાં સૌથી વધુ હતું.મોબાઇલ ફોનના વિશિષ્ટ ઉપયોગમાં, ઝારખંડ અને ઉત્તર પ્રદેશ બંનેમાં ૧૮ વર્ષથી વધુની વસ્તીના ત્રીજા કરતા પણ ઓછા લોકો પાસે મોબાઇલ ફોનની વિશિષ્ટ ઍક્સેસ છે. લગભગ અડધા ગ્રામીણ પરિવારો હજુ પણ રસોઈ માટે લાકડાનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે. છત્તીસગઢ, ઓડિશા, પશ્ર્ચિમ બંગાળ, નાગાલેન્ડ અને મધ્ય પ્રદેશમાં, ૭૦% થી વધુ ઘરોમાં રાંધવા માટે બળતણનું લાકડું ઉર્જાનો પ્રાથમિક સ્ત્રોત છે. ઝારખંડની સાથે આ રાજ્યોમાં ૨૫% કરતા પણ ઓછા પરિવારો રસોઈ માટે એલપીજીનો ઉપયોગ કરે છે – જે તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સૌથી ઓછો છે.
દેશમાં લગભગ ૭૦% ગ્રામીણ પરિવારોએ શૌચાલયનું અલગ કનેક્શન ધરાવે છે. જ્યારે ૨૧.૩% લોકોએ શૌચાલય અને પીવાના પાણી માટે એક જ કનેક્શન ધરાવતા હોય અને એક જ પાણીનો ઉપયોગ કરે છે. તેવું સર્વેમાં નોંધવામાં આવ્યું છે.