- ચૂંટણી કમિશનરો નિષ્પક્ષ હોવા જોઈએ, તેની પસંદગી પ્રક્રિયા પારદર્શક હોવી જોઈએ : સુપ્રીમ કોર્ટ
નવીદિલ્હી,
મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂકના મામલે કેન્દ્રની વર્તમાન પ્રણાલી પર સવાલ ઉઠાવતા સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે આ માટે શ્રેષ્ઠ બિન-રાજકીય, ન્યાયી અને પારદર્શક પદ્ધતિની નિમણૂક કરવી જોઈએ. જસ્ટિસ કેએમ જોસેફ, અજય રસ્તોગી, અનિરુદ્ધ બોઝ, હૃષીકેશ રોય અને સીટી રવિકુમારની પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચ, જે ચૂંટણી પેનલને રાજકીય અથવા વહીવટી દખલગીરીથી બચાવવા માટેના નિર્દેશોની માંગ કરતી અરજીઓની સુનાવણી કરી રહી છે, તેમના મુજબ નિમણૂક પ્રક્રિયામાં સંતુલન એ સરકારને તેની પસંદગીની વ્યક્તિઓની નિમણૂક કરવાની મંજૂરી આપે છે. કલમ ૩૨૪(૨) સીઈસી/ઈસીની પસંદગી અને નિમણૂક માટે કાયદો ઘડવાની ફરજ પાડે છે, પરંતુ છેલ્લા સાત દાયકામાં કંઈ જ કરવામાં આવ્યું ન હોવાનું જણાવતા બેન્ચે કહ્યું, આ રીતે બંધારણના મૌનનો લાભ લેવામાં આવી રહ્યો છે. રાજકીય પક્ષો નિમણૂક માટે સ્વતંત્ર પેનલની સ્થાપના કરવા માટે કાયદો પસાર કરવા માટે ક્યારેય સંમત થશે નહીં કારણ કે આ પ્રકારનો કાયદો તેમની પસંદગીના વ્યક્તિઓની નિમણૂક કરવાની સત્તા છીનવી લેશે. એટર્ની જનરલ આર વેંકટરામાણીએ કોર્ટ પર દબાણ કરતા કહ્યું કે, આ પ્રકારનો કાયદો હાલની સિસ્ટમમાં દખલ ન કરો, કારણ કે અરજદારોના આક્ષેપ મુજબ કોઈ જગ્યા ખાલી નથી, જે કોર્ટના ચુકાદા દ્વારા ભારી શકાય. બેન્ચે કહ્યું કે, ૭૦ વર્ષથી વધુ કામ કર્યા પછી બંધારણમાં આવો કાયદો નથી. સત્તામાં આવનાર દરેક પક્ષ સત્તા જાળવી રાખવા માંગે છે. તેથી સરકાર કોઈને પસંદ કરે છે અને સીઈસી તરીકે કામ કરવા માટે ખૂબ જ ઓછો સમય આપે છે. દરેક સરકાર સત્તામાં રહેવા માંગે છે. તમે ચૂંટણી પંચ માટે આદર્શ અને શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિ કેવી રીતે શોધશો ? અમે વિવિધ અહેવાલો અને ભલામણોની તપાસ કરી શકીએ છીએ. પરંતુ પસંદગી પ્રક્રિયા માટેની કઈ પદ્ધતિ ન્યાયી અને પારદર્શક હોવી જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે સંસ્થાના વડા તરીકે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરના કાર્યકાળમાં પણ તેઓ કશું જ નક્કર કરવા સક્ષમ નથી. જો આપણે ૨૦૦૪ પછીના મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરોની યાદી જોઈએ તો તેમાંના મોટા ભાગના એવા છે જેમનો કાર્યકાળ બે વર્ષથી વધુ નથી. કાયદા અનુસાર, છ વર્ષનો કાર્યકાળ અથવા ૬૫ વર્ષની ઉંમર સુધીનો કાર્યકાળ હોવો જોઈએ. આમાંથી જે પણ પ્રથમ થાય તેને કાર્યકાળ ગણવામાં આવે છે. મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરો મોટાભાગે અમલદારો હોય છે અને સરકાર આવા અમલદારોની ઉંમર અગાઉથી જાણે છે જેમને મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર બનાવવામાં આવે છે. તેમને મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવે છે જ્યારે તેઓ ક્યારેય છ વર્ષનો કાર્યકાળ પૂર્ણ કરતા નથી અને તેમની મુદત ખંડિત રહે છે. ખંડપીઠ મુજબ સીબીઆઈ ડાયરેક્ટર અથવા લોકપાલની નિમણૂકથી વિપરીત, જ્યાં વિપક્ષના નેતા અને ન્યાયતંત્રનો અભિપ્રાય છે, કેન્દ્ર એકપક્ષીય રીતે ચૂંટણી પંચના સભ્યોની નિમણૂક કરે છે. ભૂતપૂર્વ સીઈસી ટીએન શેષનનો ઉલ્લેખ કરતા, બેન્ચે કહ્યું કે લોકોને કમિશન વિશે ત્યારે જ ખબર પડી જ્યારે તેણે સત્તા સંભાળી અને પેનલને સ્વતંત્ર બનાવવા માટે ઘણા નિર્ણયો લીધા. આ માટે રાજકીય વ્યક્તિની જરૂર નથી. આપણને આવા વ્યક્તિની જરૂર છે અને આવી વ્યક્તિ કેવી રીતે મેળવવી તે પ્રશ્ર્ન છે. ખંડપીઠે અવલોકન કર્યું હતું કે સીઈસી/ઈસીની પસંદગી પ્રક્રિયામાં ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશનો સમાવેશ પારદશતા સુનિશ્ર્ચિત કરવામાં ઘણો લાભદાયી નીવડશે. સર્વોચ્ચ અદાલતે અગાઉ પણ કાર્યાલયને રાજકીય હસ્તક્ષેપથી બચાવવા માટે સીબીઆઈ ડિરેક્ટરની નિમણૂક કરવા માટે પગલાં લીધાં હતાં અને હવે પ્રશ્ર્ન એ છે કે સીઈસીની ઓફિસને કેવી રીતે અલગ કરવી. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે ડૉ.બી.આર. આંબેડકરે બંધારણ સભાની બેઠકમાં કહ્યું હતું કે કલમ ૩૨૪ આવનારી પેઢીઓ માટે સમસ્યા બની શકે છે. અદાલતે એટર્ની જનરલને ચૂંટણી કમિશનરો અને મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરની નિમણૂક માટે અનુસરવામાં આવતી પદ્ધતિ વિશે કોર્ટને જાણ કરવા જણાવ્યું છે. સુપ્રીમ કોર્ટ બુધવારે આ મામલે વધુ સુનાવણી કરશે. ૨૩ ઓક્ટોબર, ૨૦૧૮ ના રોજ, સુપ્રીમ કોર્ટે પીઆઈએલને બંધારણીય બેંચને મોકલી હતી, જેમાં કહ્યું હતું કે ચૂંટણી કમિશનરો અને મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનરની નિમણૂક માટે કોલેજિયમ જેવી સિસ્ટમ હોવી જોઈએ.