નવીદિલ્હી,
વિસ્તરણવાદી ચીન ફરી એકવાર ભારત માટે માથાનો દુખાવો બની રહ્યું છે. તે પાડોશી દેશ ભૂટાન સાથે તેના સંબંધો સુધારવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે, જે ભારત માટે ભૌગોલિક રાજકીય રીતે સમસ્યાઓ ઊભી કરી શકે છે. જ્યાં એક તરફ ચીન ભૂટાન સાથેના પોતાના વિવાદોને ઉકેલવાની કોશિશ કરી રહ્યું છે, તો બીજી તરફ તે ભારતીય વિસ્તારમાં ગામડાઓ બનાવી રહ્યું છે. ભૂતાનનો અર્થ ભારત માટે ઘણો છે. ભૂટાનનો સામાજિક-આર્થિક વિકાસ અને પ્રાદેશિક અખંડિતતા એ ભારતીય વિદેશ નીતિનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે.
ભારત ભૂટાન સાથે દાયકાઓથી સારા સંબંધો ધરાવે છે, પરંતુ તાજેતરના વર્ષોમાં તેમાં થોડો ઘટાડો પણ જોવા મળ્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે, ભારત-ભુટાન વચ્ચે ૧૯૪૯માં શાંતિ અને મિત્રતા, મુક્ત વેપાર અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ અંગે કરારો થયા હતા. બાદમાં, ૧૯૬૮ સુધી, બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો વધુ મજબૂત બન્યા. ભૂટાન ભારત સાથે માત્ર ૭૦૦ કિલોમીટરની સરહદ જ નથી વહેંચે, પરંતુ તે ભારતની નેબરહુડ પોલિસી અને એક્ટ ઇસ્ટ પોલિસી માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
અહેવાલો અનુસાર, ચીને ઓક્ટોબર ૨૦૨૧માં ભૂટાન સાથે એક એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા, જ્યારે ચીને કહ્યું હતું કે તે ભૂટાન સાથેના વિવાદોને સમાપ્ત કરવા માંગે છે. આ માટે ચીને એક રોડમેપ તૈયાર કર્યો હતો, જેમાં સરહદ વિવાદ પર વાટાઘાટો સામેલ હતી. ગયા મહિને જ ચીન અને ભૂટાન વચ્ચે સત્તાવાર વાટાઘાટો થઈ હતી, જેમાં ખાસ કરીને સરહદ વિવાદ પર યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. બંને પક્ષોએ વાતચીતને સકારાત્મક ગણાવી હતી. અહેવાલ મુજબ, તે કેસના વહેલા સમાધાન પર પણ સંમત થયા હતા.
વિસ્તરણવાદી ચીન પણ ભૂટાનના અમુક હિસ્સા પર પોતાનો દાવો કરતું રહ્યું છે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ મુદ્દે વાતચીત આગળ વધી નથી. ચીન ભૂટાનના સાકટેંગ વન્યજીવ અભયારણ્ય પર દાવો કરે છે. આશ્ર્ચર્યની વાત એ છે કે ચીન અહીં સરહદ પણ વહેંચતું નથી. આનો અર્થ એ છે કે ચીન ભૂટાનના તે વિસ્તારો પર પણ દાવો કરે છે જે સરહદની અંદર છે.
સાઉથ ચાઈના પોસ્ટમાં એક અહેવાલ છપાયો છે, જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ચીન અને ભૂટાન વચ્ચેની વાતચીત ભારત માટે માથાનો દુખાવો બની શકે છે. તાજેતરમાં જ ભારતના વિદેશ સચિવ વિનય મોહન ક્વાત્રા ભૂટાન ગયા હતા, જેના વિશે ચીની મીડિયાએ કહ્યું કે તે ભારતની મુશ્કેલીઓ દર્શાવે છે. વિદેશ સચિવ કિંગ જિગ્મે ખેસર નાગ્યેલ વાંગચુક અને ભૂટાનના વડા પ્રધાન લોટે શિરિંગને મળ્યા હતા. સાઉથ ચાઈના પોસ્ટે કહ્યું કે આ સાબિત કરે છે કે ભારત ચીન-ભુટાન મંત્રણાને લઈને ચિંતિત છે.
ભારત ભૂટાન માટે મહત્વપૂર્ણ વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર છે. એટલું જ નહીં, ભારત પડોશી દેશ ભૂટાનને આથક, વિકાસ, ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, શિક્ષણ, સ્વાસ્થ્ય અને સુરક્ષા મોરચે પણ મદદરૂપ છે. ભૂટાનને લેન્ડલોક દેશ માનવામાં આવે છે, જેની પાસે વેપાર માર્ગ નથી. આવી સ્થિતિમાં, ભારત ભૂટાન માટે વધુ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે, જ્યાં ભૂટાનને ટ્રાન્ઝિટ રૂટની મંજૂરી છે. ડોકલામમાં ભારતીય અને ચીની સૈનિકો વચ્ચેના મડાગાંઠ બાદ ભૂતાન સાથે વધુ સારા સંબંધો રાખવા વધુ જરૂરી બની ગયા છે. હવે જો ચીન અહીં પોતાની યોજનામાં સફળ થાય છે તો તે ભારત માટે મોટી મુશ્કેલી ઊભી કરી શકે છે.