ગુવાહાટીથી લગભગ 10 કિમી દૂર નીલાંચલ ટેકરી પર બનેલું મા કામાખ્યાનું મંદિર 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક છે. માતા દેવી 64 યોગિનીઓ અને દસ મહાવિદ્યાઓ સાથે બિરાજમાન છે. વિશ્વમાં આ એકમાત્ર શક્તિપીઠ છે, જ્યાં દસ મહાવિદ્યાઓ- ભુવનેશ્વરી, બગલા, છિન્નમસ્તિકા, કાલી, તારા, માતંગી, કમલા, સરસ્વતી, ધૂમાવતી અને ભૈરવી એક જ સ્થાને છે.અહીં દેવીની યોનિના રૂપમાં પૂજા કરવામાં આવે છે. અહીં એક તળાવ છે, જે હંમેશા ફૂલોથી ઢંકાયેલું રહે છે. તેને માતાની યોનિ માનવામાં આવે છે જેની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ મંદિર બોટના આકારમાં બનેલું છે અને તેને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યું છે.
અહીંના મુખ્ય મંદિરમાં, કામેશ્વરી અને કામેશ્વરને પ્રણામ કર્યા પછી, નીચેની તરફ 10 પગથિયાંના અંતરે એક અંધારી ગુફા છે. જ્યાં વાંકાચૂકા સીડીઓમાંથી પસાર થવું પડે છે.અહીં કપડાંથી ઢંકાયેલી નાની ચોરસ જેવી જગ્યા છે. જેની ચારે બાજુ પાણી છે. આ યોનિમાર્ગનો વિસ્તાર છે, જેને હંમેશા કપડાંથી ઢાંકીને રાખવામાં આવે છે. તે એટલું ઊંડું છે કે ઘૂંટણ પર નમીને તેને સ્પર્શ કરવો પડે છે.
મંદિરની ઉપર કબૂતર દેખાય છે. તેમના પર સિંદૂર લગાવવામાં આવે છે. જ્યારે કબૂતર વેચનારને પૂછવામાં આવ્યું તો તેમણે જણાવ્યું કે, શરીરમાંથી રોગો દૂર કરવા અને મનોકામનાઓ પૂર્ણ કરવા માટે સિંદૂર લગાવીને કબૂતરને ઉડાવવામાં આવે છે. અહીં એક કબૂતર લગભગ 500 રૂપિયામાં મળે છે.
નવરાત્રિ દરમિયાન કન્યા ભોજન કરાવવા માટે ભક્તો અહીં આવે નવરાત્રિ દરમિયાન આ મંદિરમાં ભીડ રહે છે. અહીં દેશ-વિદેશથી લોકો માતાના દર્શન કરવા આવે છે. પૂજા પદ્ધતિમાં કોઈ ખાસ ફેરફાર નથી. કામાખ્યા માતાની પૂજા સામાન્ય દિવસોની જેમ કરવામાં આવે છે. સવારે 5.30 વાગ્યે દેવીના પાછળના ભાગને સ્નાન કરાવવામાં આવે છે. પછી નવા કપડાં પહેરાવવામાં આવે છે. શણગાર ફૂલ ચઢાવીને કરવામાં આવે છે. આ પછી રોજની પૂજા અને આરતી શરૂ થાય છે.
બપોરે 1 વાગ્યાથી મંદિરના દરવાજા દોઢ કલાક માટે બંધ કરી દેવામાં આવે છે. આ સમયે માતાને ભોજન અર્પણ કરવામાં આવે છે. મંદિર બપોરે 2:30 વાગ્યાથી સૂર્યાસ્ત સુધી ખુલ્લું રહે છે. સાંજે 7:30 કલાકે માતાની આરતી થાય છે. અહીં મનોકામના પૂર્ણ થયા બાદ કન્યા ભોજન કરાવવાની પરંપરા છે. આ કારણથી પણ નવરાત્રિના અવસર પર દેશ-વિદેશમાંથી ભક્તો આવે છે.
અહીં નાગા સાધુઓ કપડાંમાં હોય છે, કારણ કે તેઓ તેમની માતાની સામે નગ્ન રહી શકતા નથી અહીં મંદિરની પોતાની ઓફિસ નથી. જુના અને કિન્નર અખાડા મંદિરનો વહીવટ સંભાળે છે. જુના અખાડામાં દેશભરમાંથી નાગા સાધુઓ આવ્યા છે. ત્યાં ઘણી પ્રવૃત્તિ છે. ચલમ ફૂંકવામાં આવી રહી છે. જટાધારી ભભૂત ધૂની પહેરીને આનંદ માણી રહ્યા છે. સ્ત્રી નાગા સાધુઓ પણ સાધના કરી રહી છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે આ નાગા સાધુઓ સંપૂર્ણ કપડામાં છે. તેઓ કહે છે કે કામાખ્યા તેમની માતા છે અને તેઓ તેમની સામે કપડા વગર રહી શકતા નથી.
માતાને માસિક આવે ત્યારે અંબુબાચીનો મેળો ભરાય કામાખ્યા શક્તિપીઠમાં દર વર્ષે જૂન મહિનામાં અંબુબાચી મેળો ભરાય છે. આ મેળા દરમિયાન મંદિર ત્રણ દિવસ બંધ રહે છે. હકીકતમાં આ મેળો દેવી કામાખ્યાના વાર્ષિક માસિક ચક્રની ઉજવણી છે. આ પ્રસંગે દેશ-વિદેશમાંથી ભક્તો પણ આવે છે. મંદિરના ગર્ભગૃહની આસપાસ સફેદ રંગનું કપડું પથરાયેલું છે. ત્રણ દિવસ પછી આ કાપડ લાલ રંગમાં ભીનું થઈ જાય છે. આ કાપડને અમ્બુવાચી વસ્ત્ર કહે છે. આ ભક્તોને પ્રસાદ તરીકે આપવામાં આવે છે, જેના માટે ભક્તો વચ્ચે ઝપાઝપી અને મારામારી થાય છે. આ મેળામાં દેશભરમાંથી માત્ર ભક્તો જ નહીં, પરંતુ તંત્રની સાધના કરનારા લોકો પણ આવે છે. માસિક ધર્મના અંતમાં કામાખ્યા માતાની વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે. ચોથા દિવસે બ્રહ્મ મુહૂર્ત દરમિયાન માતાને સ્નાન અને શણગાર કરવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ જ મંદિરને શ્રદ્ધાળુઓ માટે ખોલવામાં આવે છે.
કામાખ્યા શક્તિપીઠ ખાતે થાય છે તંત્ર સાધના મંદિરના દર્શન કર્યા પછી હું રાત્રે લગભગ 12 વાગ્યે ગુવાહાટીથી 11 કિમી ઉત્તરમાં કામાખ્યા શક્તિપીઠની તળેટીમાં આવેલા ભૂતનાથ સ્મશાન ભૂમિ પર પહોંચું છું. ચારેબાજુ ધૂમ્રપાન કરતી ચિતાઓ, આગની જ્વાળાઓ અને વધતા ધુમાડાને લીધે આંખો બળી રહી હતી… રાખનો કાળો અને સફેદ રંગ કપડાં પર નિશાન છોડી રહ્યો હતો અને ગરમી એટલી હતી કે ત્વચા બળી જતી હતી. આ બધાની વચ્ચે તાંત્રિક સમાધિઓમાં બેઠા છે. કોઈ ચિતા પાસે નર્મુંદ સાથે મંત્રોચ્ચાર કરી રહ્યું છે, તો કોઈ તંત્ર સાધનામાં મગ્ન છે.
હું ખુલ્લા પગે સ્મશાનમાં પ્રવેશ કરું છું. ચારેબાજુ ચિતાઓ છે અથવા તેમાંથી રાખ ફેલાયેલી છે. પગ મૂકતી વખતે મને કંપનો અનુભવ થાય છે. કોને ખબર, હું સ્મશાનમાં ભટકી રહી છું, અનેક ચિતાઓની રાખ પર પગ મૂકું છું. દરેક પગલું કંઈકને કંઈક ડરાવે છે.
ચિતાની સામે બેઠેલા લાલ બાબા તંત્રની સાધના કરી રહ્યા છે. તેમની અને અંતિમ સંસ્કારની વચ્ચે થાળીમાં સિંદૂરથી રંગીન નર્મુંદ ધારા છે અને બાબાના હાથમાં એક મોટું માનવ અસ્થિ છે. હું બાબા પાસે પહોંચી કે તરત જ મંત્ર સંભળાવતા તેમણે મારા માથા પર સિંદૂરથી રંગનું હાડકું મૂક્યું. હવે હું ઉઠવા કે બેસવામાં અસમર્થ હતી. મને ડર હતો કે બાબા ગુસ્સે થઈ જશે. મેં બેસી રહેવાનું સલામત માન્યું.
બાબાએ નામ પૂછ્યું અને મંત્ર જાપ કરતાં અગ્નિમાં કંઈક નાખ્યું. તેમણે મારા કપાળ પર અંતિમ સંસ્કારની રાખ ઘસી અને કહ્યું – જા, બાબાને યાદ રાખીશ. હું સમજી શકતી નથી કે અહીં શું થઈ રહ્યું છે, પરંતુ ડર એ અહીંની દુનિયાને જોવાની કિંમત છે.
તંત્રના સાધકો ચારે બાજુ બેઠા છે. ધ્યાન કરી રહ્યાં છે. દરેકની પોતાની પદ્ધતિઓ છે. કોઈ જોરથી મંત્રો પાઠ કરી રહ્યું છે તો કોઈ ચિતા પ્રગટાવી રહ્યું છે. થોડે દૂર એક ચિતા પર બે તાંત્રિકો મંત્રોચ્ચાર કરી રહ્યા હતા. તેમાંથી એક ઉભો થાય છે અને ચિતાની સળગતી રાખની સામે સીટી વગાડીને કોઈને બોલાવવાનો સંકેત આપે છે. પછી તે ચિતાની આસપાસ પ્રદક્ષિણા કરવા લાગે છે.
મારી પાસે ઉભેલા વ્યક્તિએ કહ્યું કે, તાંત્રિક અંતિમ સંસ્કારની ચિતામાંથી કેટલીક શક્તિઓને બોલાવી રહ્યો હતો. તેના હાવભાવ પરથી એવું લાગતું હતું કે જાણે કોઈ એકલું વાત કરી રહ્યું હોય.જેમ-જેમ આગળ વધતી ગઈ તેમ તેમ કાનમાં ડ્રમનો અવાજ ગુંજવા લાગ્યો. ઢોલક, ચિમટી અને ટુંકીના સંગીતના નશામાં લોકો નાચતા-ગાતા હોય છે. દરેકના ચહેરા ચમકી રહ્યા છે. હું વિચારવા લાગી… કોઈના મૃત્યુનો આવો ઉત્સવ સ્મશાનગૃહમાં કેવી રીતે ઉજવી શકાય?
રાત થઈ ગઈ છે, લગભગ 2-2:30 વાગ્યા હશે…બધી જગ્યાએ દુકાનો સજાવેલી છે. ક્યાંક ચા તૈયાર થઈ રહી છે તો ક્યાંક વાનગી તૈયાર થઈ રહી છે. મહાદેવના સ્તુતિ પર લોકો નાચી રહ્યા છે. હસતાં ચહેરાઓ અને અહીં ખુલ્લી મોજ મસ્તી જોઈને કોઈ કહી શકે નહીં કે આ બધું ચિતાઓ સામે થઈ રહ્યું છે. ચિતામાંથી ઊગતા અંગારા તાંત્રિકો પર પડી રહ્યા છે, જાણે ચિતાની રાખ તેમની જીવનરેખા છે.