રાજસ્થાનમાં લોક્સભા ચૂંટણીમાં ભાજપને મોટો ઝટકો લાગ્યો છે. ભાજપ ક્લીન સ્વીપની હેટ્રિક ફટકારવાથી દૂર છે, તેણે અડધી બેઠકો ગુમાવી દીધી છે. રાજ્યના પાંચ ધારાસભ્યો લોક્સભાના સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હોવાથી પાંચ વિધાનસભા બેઠકો પર પેટાચૂંટણી યોજાવાની છે. કોંગ્રેસ પાસે પોતાના ધારાસભ્યોની બેઠકો બચાવવાનો પડકાર છે, ત્યારે ભાજપ પેટાચૂંટણીના વલણને તોડવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. છેલ્લા ૧૦ વર્ષમાં યોજાયેલી પેટાચૂંટણીમાં કોંગ્રેસનો દબદબો રહ્યો છે. કોંગ્રેસ સત્તામાં હોય કે વિપક્ષમાં હોય, પેટાચૂંટણીમાં તે જીતી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં સત્તા સંભાળી રહેલા સીએમ ભજન લાલ માટે પેટાચૂંટણી જીતવાની જવાબદારી ભાજપની છે.
રાજ્યની પાંચ વિધાનસભા બેઠકો દેવલી-ઉનિયારા, ખિંવસર, ચૌરાસી, ઝુંઝુનુ અને દૌસા ખાલી છે, જેના પર પેટાચૂંટણી યોજાવાની છે. કોંગ્રેસના ધારાસભ્યના રાજીનામાને કારણે દેવલી, ઝુંઝુનુ અને દૌસા બેઠકો ખાલી પડી છે, જ્યારે ખિંવસર બેઠક આરએલપી નેતા હનુમાન બેનીવાલના સાંસદ તરીકે ભૂતપૂર્વ ધારાસભ્યની ચૂંટણીને કારણે ખાલી થઈ છે. ભારત આદિવાસી પાર્ટીના રાજકુમાર રોટ, જે ચોર્યાસી બેઠકો પરથી ધારાસભ્ય હતા, તેઓ લોક્સભાના સાંસદ બન્યા છે, જેના કારણે પેટાચૂંટણી યોજાવાની છે.
૨૦૧૪ થી ૨૦૨૪ વચ્ચે ૧૭ વિધાનસભા બેઠકો પર પેટાચૂંટણી યોજાઈ છે. જેમાંથી કોંગ્રેસે ૧૨ બેઠકો જીતી છે. પેટાચૂંટણીમાં ભૂતકાળના દેખાવને કારણે કોંગ્રેસ ઉત્સાહથી ભરેલી છે ત્યારે ભાજપ માટે ચિંતાનું કારણ છે. આ પાંચેય વિધાનસભા બેઠકો ડિસેમ્બર-૨૦૨૩માં યોજાયેલી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ દ્વારા પોતાને માટે સૌથી મુશ્કેલ ગણાતી ૧૯ બેઠકોની શ્રેણીમાં સામેલ કરવામાં આવી હતી. ભાજપ માટે આ પાંચ બેઠકો જીતવી મુશ્કેલ માનવામાં આવે છે. આ પાંચેય બેઠકો ભલે ભાજપના કબજામાં ન હોય, પરંતુ સત્તામાં રહીને પેટાચૂંટણી ન જીતવી તેના માટે કોઈ મોટા આંચકાથી ઓછી નહીં હોય. એટલે ભાજપ આ વખતે કોઈ ક્સર છોડવા માંગતી નથી.
મુરારીલાલ મીણા દૌસા વિધાનસભા બેઠક પરથી ધારાસભ્ય રહી ચૂક્યા છે. આ બેઠક મીના, ગુર્જર અને મુસ્લિમ પ્રભુત્વવાળી બેઠક માનવામાં આવે છે. કોંગ્રેસના મુરારીલાલ મીણા ત્રણ વખત ધારાસભ્ય હતા. સચિનને ??પાયલટનો કટ્ટર સમર્થક માનવામાં આવે છે. દૌસાની આસપાસની લગભગ ૧૦ વિધાનસભા બેઠકો પર કોંગ્રેસના ધારાસભ્યોનો કબજો છે. એ જ રીતે કોંગ્રેસે લોક્સભામાં ઝુંઝુનુ સીટ ઘણી વખત જીતી છે, કારણ કે કોંગ્રેસના દિગ્ગજ નેતા દિવંગત શીશરામ ઓલા અહીંથી ચૂંટણી લડતા હતા. શીશ રામના પુત્ર બ્રિજેન્દ્ર સિંહ ઓલાએ ચોથી વખત વિધાનસભાની આ બેઠક જીતી છે, પરંતુ હવે તેમણે રાજીનામું આપી દીધું છે. કોંગ્રેસની મજબૂત બેઠક ગણાતી દૌસા અને ઝુનઝુનુ બેઠકો ભાજપ માટે ચિંતાનું કારણ બની શકે છે.
કોંગ્રેસે છેલ્લી ચાર ચૂંટણીઓમાં ત્રણ વખત દેવલી-ઉનિયારા વિધાનસભા બેઠક જીતી છે. અહીંથી બે વખત ધારાસભ્ય રહી ચૂકેલા હરીશ મીણાએ ટોંક-સવાઈ માધોપુરથી સાંસદ બન્યા બાદ વિધાનસભામાંથી રાજીનામું આપી દીધું છે. રાજકીય સમીકરણના આધારે, મીના, મુસ્લિમ, ગુર્જર અને દલિતનું પ્રભુત્વ ધરાવતી દેવલી-ઉનિયારા બેઠક કોંગ્રેસ જીતે તેવી શક્યતા છે. આવી સ્થિતિમાં ભાજપે આ બેઠક પર અનેક રાજકીય પ્રયોગો કર્યા છે, પરંતુ હજુ સુધી તે જીતી શકી નથી. પાયલોટના પ્રભાવની સીટમાં ભાજપ માટે રાજકીય પડકાર ઓછો નથી.
ખિનવાચર વિધાનસભા બેઠકના ધારાસભ્ય આરએલપીના સંયોજક હનુમાન બેનીવાલ હતા, જે નાગૌરથી સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા છે. આ કારણે તેમણે વિધાનસભા બેઠક છોડી દીધી છે. તેના પર બેનીવાલનો જબરદસ્ત પ્રભાવ છે, જેને મુસ્લિમો અને જાટોનું વર્ચસ્વ માનવામાં આવે છે. જેના કારણે આ બેઠક ભાજપ માટે મુશ્કેલ બની રહી છે. તે જ સમયે, બાંસવાડા-ડુંગરપુર લોક્સભા મતવિસ્તારમાં આવેલી ચોર્યાસી બેઠકો પર કોંગ્રેસનો લાંબા સમયથી પ્રભાવ છે, પરંતુ છેલ્લી બે વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં આદિવાસી સમુદાયના ચળક્તા નેતા રાજકુમાર રોટને ચૂંટણીમાં જીત અપાવી છે. ભૂસ્ખલન વિજય. રોત ભારત આદિવાસી પાર્ટી (મ્છઁ) ના પ્રતિનિધિ છે, જે હવે સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા છે. આવી સ્થિતિમાં ભાજપ માટે ખિંવસર અને ચૌરાસી બેઠકો પર જીત નોંધાવવી સરળ નથી.
રાજસ્થાનમાં લોક્સભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ અને તેના ગઠબંધન ભાગીદારોએ જીતેલી ૧૧ બેઠકોમાંથી, આ પાંચ વિધાનસભા બેઠકો પણ પાંચ લોક્સભા બેઠકોમાં આવે છે. આ પાંચેય બેઠકો પર મુસ્લિમ, જાટ, મીણા અને દલિત મતદારોનું પ્રભુત્વ છે. આ પાંચ બેઠકોના રાજકીય સમીકરણને કારણે ભાજપ માટે આ બેઠક ખૂબ જ મુશ્કેલ માનવામાં આવે છે. કોંગ્રેસ જાતિના અંકગણિતના આધારે સતત બેઠકો જીતી રહી છે.