નવીદિલ્હી, ઉત્તર ભારતમાં છેલ્લા ત્રણ અઠવાડિયાથી સતત ઠંડીની લહેર વચ્ચે, પ્રથમ વેસ્ટર્ન ડિસ્ટર્બન્સના કારણે વર્ષના પ્રથમ વરસાદે જનજીવન ખોરવ્યું છે. આ વખતે જાન્યુઆરી મહિનો છેલ્લા દાયકામાં સૌથી ઠંડો રહ્યો છ ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ સાયન્સ એજ્યુકેશન એન્ડ રિસર્ચ,મોહાલીના વૈજ્ઞાનિકોએ જ્યારે આ ઠંડીના કારણોની તપાસ કરી ત્યારે તેમને જાણવા મળ્યું કે રશિયાની ઉત્તરી સરહદે આવેલા બરફીલા પ્રદેશ સાઈબેરિયામાંથી ઉછળતા સૂકા અને ઠંડા પવનોએ ધામા નાખ્યા છે. ઉત્તર ભારતમાં, જેના કારણે તાપમાનમાં ઘટાડો થયો છે. તે સામાન્યથી નીચે રહેવાનું ચાલુ છે. તે જ સમયે, હવામાન વિભાગે ફેબ્રુઆરીમાં સમગ્ર દેશમાં સામાન્ય કરતાં વધુ વરસાદની આગાહી કરી છે. ૨૮ જાન્યુઆરીએ રચાયેલા વેસ્ટર્ન ડિસ્ટર્બન્સને કારણે ૩૧ જાન્યુઆરીની બપોરથી ઉત્તર ભારતના મોટાભાગના રાજ્યોમાં વરસાદ પડી રહ્યો છે. હિમાચલ, પંજાબ, રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, હરિયાણા અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં બુધવારે બપોરથી ગુરુવાર સાંજ સુધી સતત ઝરમર વરસાદ અને હિમવર્ષાના કારણે જનજીવન અસ્તવ્યસ્ત રહ્યું હતું. હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર સમગ્ર ઉત્તર ભારતમાં ૪ ફેબ્રુઆરી સુધી કોલ્ડવેવની સ્થિતિ યથાવત રહેશે. જોકે, ૫મી પછી હવામાન ચોખ્ખું થવાની ધારણા છે.
ઉત્તર ભારત હજુ થોડા દિવસો સુધી ધુમ્મસની ચપેટમાં રહેશે. બુધવાર અને ગુરુવારના વરસાદ બાદ મોટાભાગના વિસ્તારોમાં તાપમાન સામાન્ય કરતા ૪ ડિગ્રી ઓછું નોંધાયું છે. વેધર એન્ડ ક્લાઈમેટ એક્સ્ટ્રીમ્સ જર્નલમાં પ્રકાશિત થયેલ સંશોધન સૂચવે છે કે સાઈબેરીયન પવનોના ઘૂસણખોરી સાથે ઉચ્ચ અક્ષાંશ હવામાન પ્રણાલીઓ દ્વારા બનાવવામાં આવેલ વાતાવરણીય અવરોધ શીત તરંગને લંબાવી રહ્યો છે. સંશોધક પ્રોફેસર રાજુ અટ્ટડાએ જણાવ્યું હતું કે આ વાતાવરણીય ઘટના સતત ઠંડી હવાનું સર્જન કરી રહી છે.
હવામાન વિભાગના જણાવ્યા અનુસાર, ૧ થી ૩૧ જાન્યુઆરી વચ્ચે દેશમાં સરેરાશ કરતા ૫૮% ઓછો વરસાદ થયો છે. હવામાન વિભાગે આગાહીમાં કહ્યું છે કે શુક્રવાર અને શનિવારે જમ્મુ-કાશ્મીર, હિમાચલ અને ઉત્તરાખંડમાં ભારે વરસાદ પડી શકે છે. આ સિવાય પંજાબ, હરિયાણા, રાજસ્થાન અને ઉત્તર પ્રદેશના કેટલાક ભાગોમાં હળવાથી મધ્યમ વરસાદની સંભાવના છે. આ સમયગાળા દરમિયાન સમગ્ર ઉત્તર ભારતમાં ૩૦ થી ૪૦ કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે પવન ફૂંકાશે.
૧૯૮૨-૨૦૨૦ દરમિયાન હવામાન પર કરવામાં આવેલા અભ્યાસ મુજબ, લાંબા ગાળાના પરિપ્રેક્ષ્યમાં, શીત લહેરોની ઘટનાઓની સંખ્યા, અવધિ અને તીવ્રતા ઘટી રહી છે. આ ઘટાડા પાછળનું કારણ વેસ્ટર્ન ડિસ્ટર્બન્સની ઘટતી સંખ્યા છે. વેસ્ટર્ન ડિસ્ટર્બન્સ એ તોફાનો છે જે કેસ્પિયન અથવા ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં ઉદ્ભવે છે અને ઉત્તર પશ્ચિમ ભારતમાં ચોમાસા સિવાયનો વરસાદ લાવે છે.
બદલાતા હવામાનના કારણે હિમાચલ અને જમ્મુ-કાશ્મીર બરફથી ઢંકાઈ ગયા છે. પંજાબ, ચંદીગઢ અને હરિયાણામાં વરસાદ અને કરા સાથે પહાડો પર ભારે હિમવર્ષા થઈ છે. સિમલા અને માતા વૈષ્ણો દેવી મંદિરમાં સિઝનની પ્રથમ હિમવર્ષા થઈ છે.
ગાઢ ધુમ્મસ અને વરસાદને કારણે બુધવાર અને ગુરુવાર વચ્ચે ઈન્દિરા ગાંધી ઈન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ પરથી ૩૦૦થી વધુ ફ્લાઈટ્સ મોડી પડી હતી. ફ્લાઈટ રડાર મુજબ, છેલ્લા ૨૪ કલાકમાં,આઇજીઆઇ થી ૮૪ ટકા ફ્લાઈટ્સ મોડી પડી છે, જ્યારે ૫ ટકા ફ્લાઈટ્સ રદ કરવામાં આવી છે. ૧૪ જાન્યુઆરીએ ગાઢ ધુમ્મસને કારણે લગભગ ૬૦૦ ફ્લાઈટ્સ મોડી પડી હતી.
શીત લહેર ખાસ કરીને બીમાર, વૃદ્ધો અને બાળકો માટે ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે. શીત લહેર દરમિયાન હાયપોથમયા અને હિમ લાગવાથી ચામડીનું સૂજવું કોઈપણ માટે જીવલેણ સાબિત થઈ શકે છે. સંશોધકોનું કહેવું છે કે સ્થાનિક સ્તરે સ્પષ્ટ વહીવટી નીતિઓના અભાવે ઘણા લોકો શીત લહેરનો ભોગ બને છે. પ્રો. રાજુ કહે છે કે આવા હવામાનમાં માનવ જીવન બચાવવા પર વિશેષ ભાર આપવો જોઈએ.