- જલ જીવન મિશન: ભારત સરકારનું લક્ષ્ય ૨૦૨૪ સુધીમાં દરેક ગામડાના ઘરોમાં ’નળનું પાણી’ પૂરું પાડવાનું છે.
નવીદિલ્હી, ભારત સરકારનું લક્ષ્ય ૨૦૨૪ સુધીમાં દરેક ગામડાના ઘરોમાં ’નળનું પાણી’ પૂરું પાડવાનું છે. આ અંગે કામ ચાલી રહ્યું છે, પરંતુ હજુ પણ દેશના લગભગ ૫.૩૩ કરોડ ઘરો ’નળના પાણી’થી અસ્પૃશ્ય છે. ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ૫,૩૩,૪૬,૪૯૯ ઘરોને હજુ સુધી ’નળના પાણી’ કનેક્શન મળ્યા નથી. જો રાજસ્થાન, ઝારખંડ અને પશ્ચિમ બંગાળની વાત કરીએ તો અહીં બહુ ઓછા લોકોને આ યોજનાનો લાભ મળ્યો છે.
જો કે, સરકાર દ્વારા આપવામાં આવેલ ડેટા દર્શાવે છે કે, છેલ્લા સાડા ચાર વર્ષમાં જલ જીવન મિશન ’હર ઘર જલ’ હેઠળ ૧૩,૯૧,૭૦,૫૧૬ (૧૩.૯૧ કરોડ) ગ્રામીણ ઘરોને નળથી પાણી પૂરું પાડવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે ૧૫ ઓગસ્ટ ૨૦૧૯, આવા નળના પાણીના કનેક્શનવાળા ઘરોની સંખ્યા માત્ર ૩,૨૩,૬૨,૮૩૮ (૩.૨૩ કરોડ) હતી. દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કુલ મકાનોની સંખ્યા ૧૯,૨૫,૧૭,૦૧૫ (૧૯.૨૫ કરોડ) છે, જેમાંથી ૨૫ ડિસેમ્બર ૨૦૨૩ સુધીમાં ૧૩,૯૧,૭૦,૫૧૬ (૧૩.૯૧ કરોડ) ઘરોમાં નળના પાણીના જોડાણો લગાવવામાં આવ્યા છે. ભારત સરકારના પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા મંત્રાલયે માહિતી અધિકાર કાયદા હેઠળ દાખલ કરેલી અરજીના જવાબમાં આ માહિતી આપી છે.ભારત સરકારે ૨૦૨૪ સુધીમાં દેશના દરેક ગામમાં દરેક ઘરમાં નળનું પાણી પહોંચાડવાનું લક્ષ્ય નિર્ધારિત કર્યું છે, જેના માટે રાજ્યોની ભાગીદારીમાં ’હર ઘર જલ’ યોજના લાગુ કરવામાં આવી રહી છે. આરટીઆઈ અનુસાર, જલ જીવન મિશન ’હર ઘર જલ’ હેઠળ, છેલ્લા સાડા ચાર વર્ષમાં ૧૩,૯૧,૭૦,૫૧૬ (૧૩.૯૧ કરોડ) ગ્રામીણ ઘરોને નળથી પાણી પહોંચાડવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે ૧૫ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૯ના રોજ આ સંખ્યા આવા નળના પાણીના જોડાણો ધરાવતા ઘરોની સંખ્યા ૨૩,૬૨,૮૩૮ (૩.૨૩ કરોડ) હતી. ૧૫ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૯ સુધી, દેશના માત્ર ૧૬.૮૧ ટકા ગામડાઓમાં તેમના ઘરોમાં નળનું પાણી હતું, જેનું પ્રમાણ હવે ૨૫ ડિસેમ્બર, ૨૦૨૩ સુધીમાં વધીને ૭૨.૨૯ ટકા થઈ ગયું છે. પરંતુ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં લગભગ ૨૮ ટકા ઘરો હજુ પણ ’નળના પાણી’ની રાહ જોઈ રહ્યા છે.
પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા મંત્રાલય તરફથી મળેલી માહિતી અનુસાર ’હર ઘર જલ’ અભિયાન હેઠળ ઝારખંડ, રાજસ્થાન અને પશ્ચિમ બંગાળમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ઘરોમાં નળ કનેક્શનની હાલત સૌથી ખરાબ છે. જ્યારે ઝારખંડમાં ૪૭.૫૭ ટકા ઘરોમાં નળ જોડાણ છે, રાજસ્થાન અને પશ્ચિમ બંગાળમાં અનુક્રમે માત્ર ૪૫.૩૩ અને ૪૦.૬૯ ટકા ઘરોમાં જ નળ જોડાણ છે. આરટીઆઈ દ્વારા મળેલી માહિતી અનુસાર, જલ જીવન મિશનની શરૂઆતથી છેલ્લા સાડા ચાર વર્ષમાં કુલ ૧૦,૬૮,૦૭,૬૭૮ (૧૦.૬૮ કરોડ) ઘરોને નળ કનેક્શન આપવામાં આવ્યા છે.
છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં સરકાર દ્વારા દેશભરના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં નળના પાણીના જોડાણો આપવા માટે કરોડો રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે.આરટીઆઇ મુજબ, નળના પાણીના જોડાણ માટે ૨૦૧૯-૨૦માં કુલ ૯,૯૫૧ કરોડ રૂપિયા, ૨૦૨૦-૨૦૨૧માં ૧૦,૯૧૬ કરોડ રૂપિયા, ૨૦૨૧-૨૨માં રૂપિયા ૪૦,૦૧૦ કરોડ, ૨૦૨૨-૨૩માં રૂપિયા ૫૪,૭૪૪ કરોડ અને ૨૦૨૨-૨૩માં રૂપિયા ૪૩૨૯ કરોડ રૂપિયા છે. ૨૪. ખર્ચ્યા હતા. પીવાના પાણી અને સ્વચ્છતા મંત્રાલય પાસેથી મળેલી માહિતી અનુસાર, મિશન હેઠળ, નવ રાજ્યોના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં દરેક ઘરમાં નળ કનેક્શન આપવામાં આવ્યું છે. ૧૦૦ ટકા ટેપ કનેક્શન ધરાવતા રાજ્યોમાં ગોવા, આંદામાન અને નિકોબાર, દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવ, હરિયાણા, તેલંગાણા, પુડુચેરી, ગુજરાત, પંજાબ અને હિમાચલ પ્રદેશનો સમાવેશ થાય છે.
આરટીઆઇ દ્વારા પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર, જે રાજ્યોમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ૭૫ ટકાથી વધુ નળ કનેક્શન લગાવવામાં આવ્યા છે તેમાં મિઝોરમ (૯૮.૩૫ ટકા), અરુણાચલ પ્રદેશ (૯૭.૮૩), બિહાર (૯૬.૪૨), લદ્દાખ (૯૦.૧૨), સિક્કિમ (૮૮.૫૪)નો સમાવેશ થાય છે. , તેમાં ઉત્તરાખંડ (૮૭.૭૯), નાગાલેન્ડ (૮૨.૮૨), મહારાષ્ટ્ર (૮૨.૬૪), તમિલનાડુ (૭૮.૫૯), મણિપુર (૭૭.૭૩), જમ્મુ અને કાશ્મીર (૭૫.૬૪) અને ત્રિપુરા (૭૫.૨૫)નો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે છત્તીસગઢમાં (૭૩.૩૫ ટકા), મેઘાલય (૭૨.૮૧ ટકા), ઉત્તર પ્રદેશ (૭૨.૬૯ ટકા), આંધ્રપ્રદેશ (૭૨.૩૭ ટકા), કર્ણાટક (૭૧.૭૩ ટકા), ઓડિશા (૬૯.૨૦ ટકા), આસામ (૬૮.૨૫ ટકા), લક્ષદ્વીપ (૬૨.૧૦ ટકા) ), મધ્યપ્રદેશ (૫૯.૩૬ ટકા), કેરળ (૫૧.૮૭ ટકા), ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં નળ દ્વારા પાણી ઘરો સુધી પહોંચી રહ્યું છે.